Invoering van het KRT
op batterijniveau
De jaren direct na de
Tweede Wereldoorlog
Fig. 5. De batte rij kijker (beknopte beschrijving
van 1935).
Carl Zeiss Jena en de sinds 1920 in Venlo
gevestigde instrumentenfabriek Nedinsco,
die nauwe contacten had met Zeiss, waren
de hoofdleveranciers op dit gebied.9
Koortsachtig probeerde Nederland de
krijgsmacht weer op orde te brengen.
Overal werd legermateriaal besteld, vooral
in Duitsland en zelfs in het Italië van Mus
solini. De meeste naties hadden hun oor
logsindustrie op volle kracht draaien om
in de eigen behoefte te voorzien, zodat
ons land zichzelf moest zien te redden. Er
waren echter toch nog uitzonderingen,
want in februari 1940 leverde de Krupp-
fabrieken van de bestelde 120, twintig
lichte houwitsers zonder munitie af. Op 30
april passeerden vijf vrachtwagens met elf
Italiaanse vuurmonden de grens tussen
Italië en Frankrijk om hier op 14 mei te
worden uitgeladen terwijl de oorlog was
uitgebroken en de gevechtshandelingen
hier al werden beëindigd. Vermoedelijk
gebeurden deze leveringen om onze
strategen het idee te geven, dat we wel
neutraal zouden blijven. De vuurmonden
werden gezien de omstandigheden niet
meer ingezet en na de capitulatie samen
met de rest van het wapenarsenaal door
de Duitsers geconfisqueerd.10
De bewapeningsproblemen van Neder
land waren nog gering vergeleken met die
van het Verenigd Koninkrijk. Het land leed
nog onder de economische malaise van
na de Eerste Wereldoorlog en was finan
cieel niet in staat een adequaat leger op
te bouwen. Door de steeds toenemende
oorlogsdreiging bood de VS de helpende
hand en werden er massaal wapens naar
Engeland verscheept. De bij de vuurwa
pens behorende Amerikaanse meetinstru
menten hadden een militaire randverde-
ling van duizendsten11, waar het Engelse
systeem van graden niet op ingericht was.
De fabricage van kwadranten en vizieren
met gradenverdeling werd alsnog in
Engeland zelf ter hand genomen. Zo is het
mogelijk, dat op een kwadrant met Engels
kenmerk een datum van de vervaardiging
staat vermeld van rond 1940 en dat het
behoort bij een Amerikaans vuurwapen
van rond de Eerste Wereldoorlog.
In 1937 werd een herschikking van het
instrumentarium doorgevoerd. Zo
kwamen het richttoestei nummer 2, het
richtvlaktot plaatsbepaling en de bat
terijkompassen te vervallen en werden
alle batterij TMD's volgens voorschrift
standaard uitgerust met een batterijkijker
en twee kompasrichttoestellen.12
Met deze richtingsmeters gingen de
batterijen de Tweede Wereldoorlog in. We
vinden in het archief van de Commissie tot
Afwikkeling van Defensiecontracten (1948)
een map, die betrekking heeft op honderd
voor de oorlog bestelde kompasrichttoe
stellen bij de instrumentenfabriek van De
Koningh in Arnhem, Deze bestelling werd
door de oorlogsomstandigheden nooit
geleverd.13 Het blijft dan ook de vraag of
men bij de batterijen voldoende instru
menten had.14
In de nadagen van de Tweede Wereldoor
log werd in Londen door de geallieerden
overlegd over de vraag, hoe een dreigend
machtsvacuüm na afloop van de oorlog
diende te worden opgevangen. Tijdens dit
overleg werd door de regering in balling
schap gekozen voor een nieuw te vormen
leger naar Engels model, waarvan de artil
lerie werd uitgerust met Engels geschut.
Na de oorlog werd dit uitgevoerd, maar
van het vervullen van taken in Europees
verband, waarvan in het overleg sprake
was, kwam niets terecht door de politieke
ontwikkelingen in het huidige Indonesië.
Het nieuwe leger werd onmiddellijk aldaar
ingeschakeld, uitgerust met de resterende
materialen van het KNIL en ander aange
voerd Engels geschut en instrumenten.
Het KNIL beschikte vanaf 1935 wel over
een vergelijkbaar kompasrichttoestel,
genoemd de boussole hoekmeter15 (fig. 6).
Vanaf augustus 1949 keerden de troepen
huiswaarts en op 27 december 1949 werd
Indonesië formeel zelfstandig. Ondertus
sen was de krijgsmacht opnieuw aan een
reorganisatie toe door het toetreden van
Nederland tot de NAVO in 1949, om de
expansie van de communistische Sovjet
Unie en haar medestanders, vanaf 1955
bekend onder de naam Warschau-Pact,
een halt toe te troepen. De Koude Oorlog
en de bijbehorende wapenwedloop was
een feit. Met de Verenigde Staten als
grootste bondgenoot en wapenleveran
cier werd onze landmacht vanaf 1950 naar
Amerikaans model ingericht. De houwit
sers waar ik in 1959 mee te maken kreeg,
waren dan ook van Amerikaanse makelij
en ongeveer tien jaar eerder in gebruik
genomen. Ze zijn tot 1994 in ongewijzigde
vorm bij de artillerie actief geweest en in
2001 gesloopt.16
Dat het richten van kanonnen een
Fig. 6. Boussole hoekmeter van het K.N.I.L.
(beknopte beschrijving 1935).
6 Geo-lnfo 2010-10
