Berend Holsboer (1832-1895),
mechanicus te Arnhem
Leverancier en fabrikant van landmeetkundige en andere instrumenten
In het hedendaagse Arnhemse bedrijfsleven herinneren de namen van twee ondernemingen aan
de vroegere handel in en fabricage van landmeetkundige instrumenten: Holsboer Optometrie BV
en De Koningh Medical Systems BV. Na de komst in 1841 van de Oost-Friese'mechanicus'Christopher
Becker van Groningen naar Arnhem ontwikkelde zich aldaar een tak van nijverheid die voordien was
voorbehouden aan andere delen van het land, de instrumentmakerij. Met bijzondere aandacht voor de
landmeetkundige markt, zouden na 1855 de fabrieken van JJ. Buddingh, B. Holsboer en G. de Koningh bij
de beoefening van die nijverheid in Arnhem de toon aangeven.
dr.ir. L. Aardoom, emeritus-hoogleraar satellietgeodesie,TU Delft
In 1841 maakte Arnhem ook kennis met
het Bureau van de Militaire Verkenningen
dat zich daar toen vestigde [Linden, 1973].
Was de fabricage van precisiebalansen
Beckers core-business, de organisatie,
verantwoordelijk voor de topografische
kartering van Nederland, bood met
haar behoefte aan landmeetkundige
en kartografïsche apparatuur, zicht op
een nieuwe markt. Een gedenkwaardige
coïncidentie van belangen die tot gevolg
had dat de Nederlandse landmeetkundige
markt tot langer dan een eeuw daarna in
overwegende mate zou worden bediend
vanuit Arnhem. Voorzover na te gaan
bleef Beckers leverantie aan de Militaire
Verkenningen beperkt tot kleine series
van nivelieerboussoles, thermometers en
sextant-transporteurs. Zijn jeugdige mede
werker Jan Jurriën Buddingh die de zaak
in 1855 voortzette, zou landmeetkundige
en aanverwante instrumenten en gereed
schappen tot een toonaangevend deel
van zijn assortiment maken. Als Becker
Buddingh was zijn onderneming tot het
begin van de 20" eeuw de belangrijkste
binnenlandse leverancier van landmetend
Nederland. Een rol die toen werd overge
nomen door Gerrit de Koningh, in 1902
de grondlegger van de onderneming die,
met een niet-landmeetkundig programma,
als De Koningh Medical Systems BV in
Arnhem en elders, de naam hooghoudt.
Berend Holsboer 1832-1895Coll. Holsboer.
Vóór zijn emigratie naar Amerika in 1855
bood Christopher Becker in zijn instrumen
tenfabriek aan de Eusebiusbinnensingel
een aantrekkelijke technische werkge
legenheid en leerschool [Mooij, 1988].
Hiervan werd gebruikgemaakt door onder
anderen de Groninger klokkenmakerszoon
Hendrik Olland, de Arnhemse apothekers
zoon Jan J. Buddingh en diens stad- en
leeftijdgenoot Berend Holsboer. Olland
zou in 1851 in Utrecht de grondslag leggen
voor een gerenommeerde instrumenten
fabriek, waar de uit Amersfoort afkomstige
Gerrit de Koningh in latere jaren nog in de
leer ging. Holsboer buitenslands breed
en gedegen geschoold opende in 1867 te
Arnhem een fabriek van wis- en natuur
kundige instrumenten, annex magazijn
van'gezichtskundige'artikelen. Eigentijds
aangepast, bestaat dit'magazijn'nog als
Holsboer Optometrie BV.
Na het overlijden van eigenaar-directeur
JJ. Buddingh in 1905 hield zijn eens zo
succesvolle Becker Buddingh in 1906
op te bestaan en restten in Arnhem twee
leveranciers van optische en andere
instrumenten: Holsboer en De Koningh.
Was De Koningh eerder onderwerp van
geschiedschrijving [Eerden, 2002], ook in
de Nederlandse geodetische literatuur
[Koningh, 2002], met Holsboer was dat
nog niet het geval. In de familie bewaarde
gegevens' bieden daarvoor nu voldoende
aanknopingspunten.
1 Persoonlijk archief Hendrik Holsboer (Zwit
serland). Tenzij anders vermeld, zijn de hierna
opgevoerde persoonlijke gegevens over Berend
Holsboers loopbaan grotendeels aan deze'collectie
Holsboer'ontleend.
10 Geo-lnfo 2010-11/12
