Het aanbod in beeld
Dit en andere instrumenten werden door'B.
Hoisboer, werktuigkundige, Arnhem'opge
nomen in een door hem samengestelde
fotodocumentatie van zijn belangrijkste
producten. Een 'catalogus' met, van som
mige objecten, een beknopte beschrijving
en vermelding van gehanteerde prijzen.
Een gemengde verzameling van optisch-
mechanische, mechanische en elektrische
apparatuur. Landmeetkundige instru
menten en gereedschappen, met name
waterpasinstrumenten, behoorden nadruk
kelijk tot Holsboers aanbod. De opgevoerde
elektrische apparatuur vertegenwoordigde
de stand van zijn tijd, met aandacht voor
de telegrafie. Bijzondere aandach t kreeg
ook een elektrische
booglamp voor
spectroscopisch
onderzoek en - niet
te vergeten - een in
de hydrografie te
gebruiken schroefstroommeter volgens het
principe (het molentje) van R. Woltmann.
Op voorstel van de jonge civiel-ingenieur
Th.A.M. Ruys had Hoisboer dit instrument
'geëlektrificeerd' in de zin dat de actuele
stroomsnelheid op afstand boven water -
kon worden opgenomen. In die uitvoering
werd het vanaf 1873-1874 bij de Algemene
Dienst van de Rijkswaterstaat gebruikt bij
de riviermetingen in Nederland [Sleyden,
1873-1874] en zou het ook toepassing
hebben gevonden in Nederlands-I ndië en
Japan. Op voorstel van de in Indië werk
zame ingenieur J.C. Ribbers bracht Hoisboer
omstreeks 1880 nog een voorziening aan
waarmee ook de actuele stroom richting kon
worden bepaald [Nijgh, 1884].
'Archiefcollectie Hoisboer'
in Zwitserland
nogmaals op zijn magazijn, 'boven de
fabriek in de Ridderstraat, bij het Nieuwe
Weeshuis of Roermondsplein'. Architecten
en aannemers konden daar intussen
ook terecht voor koperen en ijzeren
'waterpassen'en metalen meetbanden.
'Theodoliet met drievoet in kist, f. 180,-; gebruikt
in Nederland en Ned. Indië'. Foto in catalogus
B. Hoisboer, coll. Hoisboer.
'Theodoliet, zwart gemaakt messing met onvol
ledige verticale rand (2 x 600)', fabrikaat Hoisboer.
Coll. en foto Bedrijfsmuseum Kadaster, Arnhem.
Op de Tentoonstelling van Nederlandsche
Nijverheid en Kunst, die in de zomer van
1868 te Arnhem werd gehouden, stond
de startende ondernemer inderdaad met
diverse typen waterpasinstrumenten en
bijbehorende baken, met name van zijn
vroegere werkgever F.W. Breithaupt, die
hij zal hebben vertegenwoordigd. Als lid
kwam hij bij Wessel Knoops op de spre
kerslijst en van tijd tot tijd verraste hij het
genootschap op een demonstratie van
zijn producten, zoals elektro-magnetische
toestellen voor geneeskundig gebruik en
nauwkeurige waterpas- en hoekmeet-
toestellen. De laatste ter illustratie van een
voordracht op 7 maart 1871 over'de verde
ling van ruimte en tijd en de werktuigen
die daartoe dienen'.
1873 was voor Berend Hoisboer een
belangrijk jaar, persoonlij k en zakelijk.
Op 30 april - zijn 41e verjaardag - trouwde
hij te Amerongen met zijn 38-jarige volle
nicht Johanna Gerharda Dijkerman - doch
ter van zijn moeders zus. Op 6 mei kocht
hij het eerder door hem in de Ridderstraat
gehuurde bedrijfspand met ondergrond
van zijn 'huisbaas'Th.Terwiindt, het
gekochte deel uitmakend van een op
de hoek Rijnstraat-Ridderstraat gelegen
perceel.5 Berend kon de koopsom van
7.000 gulden contant op tafel leggen en
vier dagen later vond hij een in Arnhem
woonachtige, uit Nederlands-lndlië gere
patrieerde, planter bereid een hypotheek
van 11.000 gulden op het gekochte'huis
bevattende beneden werkplaats en
magazijnen en
boven woonhuis' te
nemen. De royale
geldverstrekking
duidt op de krediet
waardigheid die de
inmiddels'gevestigde'mechanicus moet
hebben gehad. De schijnbare overwaarde
van 4.000 gulden zal Hoisboer deels heb
ben benut voor mede op gezinsbewoning
afgestemde bouwkundige aanpassingen
van zijn pand en herinrichting van zijn
bedrijf. Daarbij werd de aan zijn fabriek
verbonden winkel in belangrijke mate
verbeterd.
Dit laatste was de bevinding van een com
missie van de Kamer van Koophandel die
in 1874 een bezoek aan het bedrijf bracht.
Daarbij wist Berend in het bijzonder de
aandacht van de commissie te vestigen op
een door hem vervaardigde afstandmeter,
uitgedacht door zijn stadgenoot A.E. graaf
van Bylandt, stellig koninklijk kamerheer
3 GldA, Notarieel archief Arnhem, notaris J. Kuijk,
akte 1873 nr. 115
Alfred Edouard {1829-1890), de verdien
stelijke landschapsschilder die destijds in
de regio Arnhem werkte [Scheen, 1969].
De vermoedelijk bedoelde 'stadiomètre de
Bylandt' [Maes en Hannot, 1874] - inmid
dels tevens voor gebruik ais hoogtemeter
geschikt gemaakt - was in 1873 al beproefd
in het roerige Atjeh en met een modifi
catie op voorstel van luitenant-ter-zee
L.C. van Woelderen lagen bestellingen
voor land- en zeemacht in het verschiet.
De herhaaldelijke opmerking dat appara
tuur - ook landmeetkundige in Neder-
lands-lndië in gebruik was, lijkt aan te
geven dat het ministerie van Koloniën zijn
Geo-lnfo 2010-11/12 13
