Sailing for the East
Boekbespreking
Inhoud
Historisch overzicht
De kartobibliografie
>- AïL
Günter Schilder en Hans Kok - Sailing
for the East. History and catalogue
of manuscript charts on vellum of
the Dutch East India Company (VOC)
1602-1799. Deel X in de reeks Historisch-
Cartografische Studies, Onderzoekspro
gramma URU- Explokart, Universiteit
UtrechtFormaat 32x24cm, 708 pp., met
600 illustraties in kleur.'t Goy-Houten:
HES de Graaf, 2010. ISBN: 978 90 6194
260 3, prijs 175,00.
In deze kartobibliografie wordt een
overzicht gegeven van alle op perka
ment getekende zeekaarten die aan
VOC-stuurlieden werden meegegeven.
Deze kartobibliografie (450 pagina's)
wordt voorafgegaan dooreen historisch
overzicht (220 pagina's) van de zeekaart
productie van de VOC, die zijn eigen
kartografische afdelingen had, zowel in
Amsterdam als in Batavia. In dat overzicht
komt de geschiedenis van de VOC aan de
orde, de kaartproductie onder de verschil
lende kaartenmakers (Hessel Gerritsz, de
familie Blaeu, Isaak de Graaf en de familie
Van Keulen), de kartografische activiteiten
in Batavia in de 17e en 18e eeuw, en de
technieken om de plaats te bepalen op
zee, evenals het instrumentarium dat
daarvoor nodig is.
De kartobibliografie wordt ingeleid met
overzichten van kompasrozen, waaraan
de kaartenmakers te herkennen zijn,
een legenda voor de kaarten en een
verantwoording van de indeling van deze
manuscriptkaarten in 20 rubrieken die
aansluiten op het 17e eeuwse gebruik.
Vervolgens worden per rubriek de terug
gevonden, op perkament getekende
zeekaarten beschreven volgens een vast
schema.
Ten slotte is er een referentiesectie met
een verklarende woordenlijst, een lijst van
kaartenmakers, een bibliografie, indexen
van persoonsnamen, scheepsnamen en
plaatsnamen. Op een bijgevoegde cd-rom
zijn voor de kaartproductie relevante reso
luties en instructies van de VOC opgeno
men, alsmede lijsten van instrumenten en
kaarten die in verschillende perioden op
VOC-schepen werden meegenomen. Het
zijn uittreksels uit de'groot-journalen'van
de Kamer Amsterdam van de VOC.
Dit deel begint met het clandestien
verkrijgen van het eerste kaartmateriaal
over Indië in Lissabon, aangevuld met de
reisbeschrijving van Van Linschoten en
de door Plancius getekende kaarten en
eindigt met het failliet van de VOC in 1799.
Het is prachtig geïllustreerd. Het geeft
onder andere aan hoe Hessel Gerritsz een
aan de Spanjaarden en Portugezen ont
leend systeem van leggerkaarten opzette.
Prototypes van zeekaarten die steeds met
de nieuwste informatie werden bijgewerkt
en die met de hand gereproduceerd
werden als dat nodig was om exemplaren
aan een uitgaande vloot mee te geven.
Een enkele keer combineerden ze ook alle
beschikbare kaarten tot zeeatlassen, zoals
de Atlas Isaak de Graaf (ca. 1700).
Het overzicht geeft ook aan door wie de
verschillende regio's in de Oost in detail
werden opgenomen, het is jammer dat
daar geen overzichtskaartje van opgeno
men is. De verschillende kustgebieden
met een kleurtje dat aangeeft wanneer
ze door wie zijn gekarteerd. Er zijn ook in
Batavia van een aantal gebieden legger-
kaarten vervaardigd (naast een indexkaart
van de kaarten die men uitgereikt kreeg
om in Batavia te komen zou een index
kaart van de leggerkaarten bestemd voor
de Aziatische handel ook wenselijk zijn).
Tenslotte zijn er twee duidelijke hoofd
stukken over het gebruik van zeekaarten
en hun eigenschappen en over de praktijk
van de navigatie aan boord evenals het
opnemen van verre kusten.
Het boek is volstrekt vernieuwend omdat
er niet alleen een bibliografisch overzicht
gegeven wordt, maar tegelijkertijd, door
de kaarten naar afgebeeld gebied te orde
nen en in historische volgorde te plaatsen,
ook een ontwikkelingsgeschiedenis van
het kaartbeeld te brengen. Van kaart tot
kaart worden binnen de 20 regionale
rubrieken de verschillen met de vorige
kaart aangegeven, waarbij niet alleen naar
het verloop van de kusten gekeken wordt
maar ook de toponimie uitgebreid aan de
orde komt. De indeling van de kaartbe-
schrijvingen is de volgende:
- kaarttitel;
- auteur plus jaartal van productie;
- aanduiding van de auteur op de kaart;
- begrenzing van het kaartblad;
- uitvoering;
- decoratieve elementen;
- bijkomende informatie over uitvoering
en gebruikte technieken;
- kaartbeeld (een analyse van de kaartin-
houd, met aangeven van de verschillen
met voorgaande kaarten);
Manuscriptkaart van de oostzijde van de Golf van
Bengalen uit de 17e eeuw.
28 Geo-lnfo 2011-2
