De uitvoering
Ten slotte
HES De Graaf hebben een naam te
verliezen waar het de productie van
dergelijke handboeken betreft, en de
lay-out van Sailing for the East is dan ook
voorbeeldig. Wat zeer teleurstelt is de
rastering. Die is zodanig dat de plaatsna
men op de kaarten meestal niet of slecht
te lezen zijn, terwijl dat toch veel beter
kan. Een vergelijking met dezelfde kaarten
die ook in de 7-delige VOC-atlas van
uitgeverij Asia Maior zijn opgenomen (zij
het dan daar soms op grotere schaal) laat
zien dat gebruik van een kristalraster bij
het afdrukken een veel scherper resultaat
levert.
De vertaling is over het algemeen goed,
al laat de vertaler wat cruciale steekjes
vallen. Een kaartsymbool dient zeker niet
met icon vertaald te worden; VOC-ioges
zijn geen VOC-settlements
Een beredeneerd en analytisch chro
nologisch overzicht van de manuscipt-
kaarten-productie van een instantie zoals
in dit boek gebracht is er nog nooit eerder
geweest, zeker niet met alle informatie
over het gebruik van de kaarten (onder
steund door het aangeven van die
mogelijkheden door het opnemen van
een legenda) en over de veranderingen in
de inhoud en de toponimie. Het boek is
daarmee, net zoals de Atlantes Neerlandici
van Koeman, richtinggevend en zal zeker
navolgers krijgen. Het biedt een uitge
breid inzicht in de navigatiemiddelen en
methoden die onze voorouders gebruik
ten om overzee in hun levensonderhoud
te voorzien, en de opties die ze daarbij
hadden. Dat dat nooit gemakkelijk of
zonder risico's en gevaren was kunnen we
zien aan de Hollandse kerkhoven, op deze
manuscriptkaarten onder andere vermeld
op Madagascar, bij Arakan en Bantam.
Door de chronologische rangschikking
van het materiaal is de kartobibliografie
meteen ook een geschiedenis van de
ontwikkeling van die navigatie en de
daarvoor benodigde zeekaarten, zowel
qua vormgeving als qua weergegeven
informatie. En daarnaast is het een zeer
duidelijk en goed geschreven en geïllus
treerd verhaal.
Ferjan Ormeling
kartograaf van de Zeeuwse VOC-kamer
bij voorkeur de locatie van verongelukte,
door de Zeeuwse kamer geëquipeerde
schepen aangaf, eveneens door Zeeuwen
gegeven namen; lokaal chauvinisme
dus! Vergissingen op de kaart worden
geduid, zoals het tweemaal voorkomen
van hetzelfde object, op een verschillende
lengte omdat men die nog niet exact kon
bepalen op zee. Alle scheepsrampen, als
waarschuwing voor gevaarlijke gronden
aangegeven op de manuscriptkaarten,
worden ook in deze rubriek vermeld, en er
wordt verteld of de aangegeven diep-
tecijfers zijn veranderd vergeleken met
voorgaande kaarten. De toponimie geeft
aanleiding tot allerlei conclusies over
herkomst van de bronnen, over jaar van
productie, aard van het benoemde object
(een zeebank die Dwaelder heet zal steeds
van plaats veranderen), of relatieve ligging
ervan voor de VOC-schepen (zoals Wel
komstbaai Dwars in de
weg en Behouden pas
sage in Straat Sunda).
Op het fenomeen van
de Heimwee-archipeis
(series eilandjes die naar
steden in Nederland
werden genoemd)
wordt niet ingegaan.
Naamswijzigingen
worden uit de doeken
gedaan, om dezelfde
plaats op volgende
kaarten terug te kunnen
vinden. Bijvoorbeeld
Langesacqui - Nange
Saqui - Nagasaki. Er
wordt ook aangegeven
wanneer er naast de
Nederlandse naam
ook nog een inheemse
naam vermeld staat bij
topografische objec
ten, of dat een naam
in niet-latijns schrift is
toegevoegd.
Aan de hand van de
kaarten zie je dat de
kwaliteit ervan allengs
verbetert. Er wordt ook
uitgebreid ingegaan
op de verschillende
gerichte expedities van
de VOC om kusten beter
in kaart te brengen,
- manuscript-aantekeningen op de achter
kant van de kaart;
herkomst van de kaart;
- plaats waar de kaart zich nu bevindt;
- literatuur over de kaart.
Het meest interessant zijn de rubrieken
'bijkomende informatie'en'kaartbeeld'. In
de eerste komt het gebruik van de kaart
aan de orde. Op veel van de hier beschre
ven manuscriptkaarten heeft de stuurman
van dag tot dag zijn positie gepiot, vaak
met de datum erbij, soms met commen
taar op de weergave op de kaart van de
positie van eilanden en kapen. Ook de
van hoger hand verstrekte en op de kaart
opgenomen zeilaanwijzingen staan in
deze rubriek vermeld.
In de rubriek Kaartbeeld komen allerlei
interessante zaken aan de orde, die je pas
uit de kaarten haalt als je daar een leven
lang mee bezig geweest bent. Dat de
Manuscriptkaart van de kusten van Birma.
Geo-lnfo 2011-2 29
