r
'Blauwdruk van de Grachtengordel'
Verslag
Ruimtelijk DNA
Vloerkaarten bezoekersschroom...
Stadsdeel met historicus
Afgelopen 17 november vond in het
Stadsarchief van Amsterdam de feestelijke
onthulling plaats van wat de'Blauwdruk
van de Grachtengordel'werd genoemd.
(Overigens is gebouw De Bazel aan de
Vijzelstraat pas sinds 2007 een cultuurtem
pel in plaats van de Indische geldtempel
van de Nederlandsche Handel-Maatschap-
pij/ABN.) Het ging om de digitale ontslui
ting van 44 gronduitgiftekaarten uit de
i7e eeuw op de beeldbank.amsterdam.nl
(zoeken op'gronduitgifte').
In de rijke collectie van het Koninklijk Oud
heidkundig Genootschap (KOG) bevindt
zich een schat aan oude kaarten. Daartoe
behoren ook de plattegronden van de
bouwblokken die bij de stadsuitleg van
1664 zijn getekend. Van bijna elk bouw
blok is de verkaveling mét daarbij de eer
ste veilingopbrengst van de afzonderlijke
percelen bewaard gebleven."Deze grond
uitgiftekaarten zijn te beschouwen als de
blauwdruk van de grachtengordel en zijn
van wezenlijk belang voor het behoud
van de oorspronkelijke structuur van
de grachtengordel, sinds 2010 UNESCO-
werelderfgoed", aldus de uitnodiging van
het stadsdeel Centrum.
In de overvolle Filmzaal werd het pro
gramma geopend door mevrouw Hilde
de Boer, hoofd afdeling Ruimtelijk Beleid
van het stadsdeel. Zij memoreerde dat de
digitale beschikbaarstelling mogelijk was
door samenwerking van de drie partners.
"Heeft u weieens op de plattegrond van
Amsterdam gestaan? In het Stadsarchief
kan het! Op de kaart komt u naambordjes
tegen van straten en buurten die iets
vertellen over het waterrijke verleden van
de stad". Zo begint de folder 'Van Amstel
tot Zeedijk'over een expositie van Water
schap Amstel, Gooi en Vecht, die in het
kader van de Internationale Waterweek
van 16 oktober tot 13 november 2011
te zien was. Omdat deze Waterweek is
verlengd, konden de bezoekers van de
feestelijke onthulling van de'Blauwdruk
van de Grachtengordel'er op 17 novem
ber nog van genieten. (De expositie was
in de hal, net als de wel komst koffie en
het glaasje achteraf.) Hun schroom om de
kaart met voeten te treden bleek net zo
groot als bij veel eerdere archiefbezoe
kers. De meesten bleven op het zeil vóór
de expositie staan kijken. Kan popularise
ren toch te vergaan?
Naast het betalende stadsdeel namelijk het
Stadsarchief met haar websiteruimte en het
Koninklijk Oudheidkundig Genootschap
als kaarteigenaar. "Kennis van historische
kaarten is niet iets stoffigs, maar van belang
voor iedereen die woont en werkt op de
locaties", zo wist ze. Ze vond ook dat elke
stad haar eigen ruimtelijk DNA heeft, hier de
succesformule van de geparcelleerde bouw
blokken. Dat succes geldt ook nog voor"de
huidige derde Gouden Eeuw", zoals burge
meester Van de Laan altijd zegt. Mevrouw
De Boer wees er op dat de Prinsengracht
een werkgracht was met pakhuizen, in
tegenstelling tot de Herengracht. Ook de
kleine percelen in de zijstraatjes waren haar
niet ontgaan. "De Unesco-bescherming
vindt vooral plaats door bewustwording
van het publiek. Zo alleen is behoud van erf
goed te garanderen" zo sloot ze af over de
wereldbrede aanwijzing die geen subsidies
oplevert...
Erik Mattie, historicus van de afdeling
Ruimtelijk Beleid van stadsdeel Centrum,
hield een geschiedkundige inleiding over'de
kunst van het lezen van historische kaarten'.
Zijn blijdschap over de gronduitgiftekaar
ten was tweeledig."Men ziet niet alleen
de structuur van de grachtengordel en de
grondopbrengsten. Daardoor ontstaat ook
begrip waarom de gevelwanden er uitzien
zoals ze er uitzien". Beide zaken waren recent
aan de orde bij afwegingen over de verbouw
van weer een kantoor tot een luxe hotel.
Ook de zakelijke informatie werd door hem
geanalyseerd: de Herengracht was driemaal
zo duur als de Keizersgracht en bij de tus-
senstraten was de oostzijde altijd duurder
dan de westzijde. "Als je bij de 'happy few'
wilde horen, kocht je geen huis op de
Keizersgracht"en "Was lopen in de zon duur
der?" Ook opmerkelijk: tussenstraten als de
Utrechtsestraat hadden blinde achtermuren,
omdat het verboden was in de tuinen van
de rijken te kijken. Dat is nog steeds te zien.
Verder is op de huidige kaart- en satelliet-
beelden zichtbaar waar men in de 17" eeuw
de privaten plande, bouwde en benutte.
Mattie liet ook zien hoe in de jaren'70 van de
20e eeuw veel gevels op de i86-eeuwse wijze
werden verhoogd en verminkt en achter-
18 Geo-lnfo 2012-1
