wk
fa* Ffoiirigen
Zodra je de omschrijvingen van
dezelfde symbolen op de
versch illen de grietenijkaarten
naast elkaar legt, blijken er nogal
wat verschillen te bestaan
Wanneer zijn verklaarde
symbolen wel nodig?
Moeilijk verklaarbaar
Misverstanden
Metaforische voorbeelden
Waarom moet men de
verklaarde symbolen in
een legenda bundelen?
Fig. 3 Detail Kaart van Schieland van Floris Baithasar (t6tt)
voor een
klooster of
een abdij
stond. En dat
een cirkel met
een wimpel
een burcht of
gen en bergen) of werden de symbolen
verklaard door naamtoevoegingen (bijv.
op de kaart van Lotharingen: Le boys de
S.Benoys, S.Maria aux boys abbay, Senone
abb.). Hij verklaarde echter niet alle soorten
benoemde objecten. En dus moesten de
lezers maar gissen of dat cirkeltje meteen
kruis erop
kasteel ver
beeldde. Je moest maar weten dat op de
kaart van Engeland een kruis op de kerk in
het plaatssymbool van Durham (Duresme)
wijst op een bisschopsstad. En dat de
toevoeging op'ca.'bij Engelse plaatsnamen
duidde op een kasteel. Het duurt ook even
voordat de moderne lezer beseft dat de
streepjes die vanuit de plaatssymbooltjes
alle richtingen uitwijzen, niets anders doen
dan naar de bijbehorende plaatsnaam
verwijzen.
Er is dus niet per sé een legenda nodig,
maar zeker als men complexe beelden
moet verklaren is daar als alternatief zoveel
tekst in de kaart voor nodig of zo'n lange
lijst met verwijzingen dat een legenda veel
sneller zou werken en minder plaats in zou
nemen.
Verklaarde symbolen zijn wel nodig als de
objecten of thema's niet meer zodanig uit
te beelden zijn dat iedereen ze herkent en
begrijpt. Of als het kaartbeeld te abstract
of complex zou worden, of te overladen
zou worden
met verklarende
teksten. Symbo
lisatie is dus ook
een manier om
ruimte te winnen
op de kaart. Tot
de komst van
de computer
met zijn pop-up legenda's en opduikende
verklarende informatie moest men altijd
woekeren met de ruimte. Het gebruik van
symbolen hielp daarbij.
Op de kaart van Schieland van Floris
Baithasar uit 1611 (zie fig. 3) komen rond
Rotterdam 25 molens voor, aangegeven
met symbolen. Bij tien daarvan staat een
naam of aanduiding (zoals Blommerdycks
Mole, Core Mole). Stel je voor dat er geen
symbolen gebruikt zouden zijn en dat
daarom bij alle 25 gebouwen de aandui
ding Core Mole had moeten staan. De kaart
zou veel te druk en dus onleesbaar zijn
geworden!
Voorbeelden van abstracte begrippen die
moeilijk verklaarbaar zijn, is de kerkelijke
hiërarchie. Deze kenmerkt zich door
symbolen voor zetels van aartsbisschop
pen en bisschoppen, of de aanduiding
van het voorkomen van universiteiten of
parlementen in steden. In de kaart van
Bohemen van Pieter van der Keere (1617)
wordt onderscheid gemaakt tussen vrije
rijkssteden, adelszetels en bevestigde en
niet-bevestigde steden en dorpen, en ook
tussen vier verschillende soorten mijnen,
baden en glasblazerswerkplaatsen.Voor
het aangeven van dergelijke verschillen
zijn er symbolen nodig die een verklaring
behoeven.
De enige legenda die bij Mercator is
gevonden staat op zijn wandkaart van
Europa (1554). Midden in deTyrrheense Zee
(dus dichtbij Rome) geeft hij aan hoe je aan
het symbool kunt zien of de kathedraal in
de betreffende stad dan wel aan de paus,
een patriarch, een aartsbisschop of een bis
schop toebehoort. Op de kaart van Virginia
(1630) van William Smith zijn de exotische
behuizingen van de Indianen met symbo
len verklaard. Een ander exotisch voorbeeld
is te zien in het Caertboeck van de Mid-
landtsche Zee (1595) van Willem Barentsz.
Handig voor Nederlanders voordat ze en
masse naar Malaga of Marbella vertrokken.
Begrippen die wij niet zijn gewend zijn
zoutpannen, wijnstokken en wachttorens
op het strand. Het was duidelijk geweest
als die waren verduidelijkt.
Bodemsoorten zijn een prachtig voorbeeld
van wat alleen met symbolen of signaturen
uit te beelden zijn. Dat is al heel vroeg
onderkend. De landmeter Gerrit Dirkszoon
Langedijk heeft in 1596 een bodemkaart
van het Zijpe gemaakt om de aanslagvoet
van de verschillende kavels vast te kunnen
stellen voor de berekening van de dijklas-
ten. Hij maakte deel uit van een inspectie
commissie die de toestand van de dijken
moest evalueren (zie fig. 4).
De volgende vraag is: Wanneer moeten
de verklaarde symbolen in een legenda
worden gebundeld? Als symbolen al
verklaard moeten worden, waarom
zouden ze dan allemaal bij elkaar moeten
22 Geo-info 2012-3
