£Li£in'---
r
Zeekaarten
Andere voordelen
bundeling legenda
In de kartografie wordt
er vanaf de zestiger jaren
van de 20e eeuw psychofysisch
onderzoek gedaan
Als er een legenda nodig is,
waar moeten we die dan
plaatsen?
Afwijkende legenda's
**- T btffy (WV
i+- i f Jji iV
*S T l* u V v
EXT LiC ATI O
I- t I**##. J^wi
jA J J -j--f- M i jL A?. «U
I t Civn/ Jiaftrib Jkwgfif
m-.iLL,
k j>~-
4 jltfV* .W«
Fig. 4 Detail uit de bodem kaart van hetZijpe door Gerrit Dirksz Langedijk (1596) uit de
Archives Nationales, Parijs.
staan, in plaats van een toelichting op te
nemen - daar waar de symbolen voorko
men? Het is makkelijker als je van te voren
weet dat de verklaring van de symbolen
op een vaste plaats is terug te vinden. Als
je de symbolen naast elkaar zet kun je veel
beter zien waarin de symbolen van elkaar
verschillen, dus waarop je moet letten
om ze te onderscheiden. Vaak begrijpt de
lezer pas wanneer de symbolen bij elkaar
staan dat er een bepaalde hiërarchie is.
Of meer algemeen: een bepaald systeem,
waardoor je sneller individuele symbolen
herkent en ermee uit de voeten kunt.
Tenminste, als je dat systeem eenmaal
begrijpt.
In eerste instantie was het voor zeekaar
ten niet nodig de symbolen te verklaren.
Het lezerspubliek was zo gespecialiseerd
dat ze de gebruikte symbolen wel wisten
te herkennen. Die vanzelfsprekendheid
is er nu niet meer, en dat is de reden
waarom bij de heruitgave van de Atlas
Izaak de Graaf of van de facsimiléuitgave
van manuscript-zeekaarten'Sailing for the
East'of van de'Spiegel van de Zuiderzee'
wel voor de opname van legenda's is
gekozen.
de soort voortstuwing en naar aanwezig
heid van een kerk. En niet te vergeten: de
bekende corrals voor het vee van cowboy
films (zie figuur 5).
Een andere reden voor de bundeling van
de legenda van
de verklaarde
symbolen is
het overzicht.
Er is in de loop
van dei6e-i8e
eeuw in Europa
een enorme hoeveelheid kaartsymbolen
ontwikkeld. We zijn met die diversiteit
geconfronteerd door het boek'Le langage
des géographes'van Francois de Dainville
(1964). Hij heeft per thema geïnventari
seerd welke symbolen in de loop van tijd in
de verschillende delen van Europa werden
toegepast, en behandelt dus ook de ont
wikkeling in het symboolgebruik. Hij geeft
een overzicht van symbolen voor vegetatie
(en apart daarnaast voor bos en voor
wijnstok), voor wegen en rivieren en - voor
het geval die twee elkaar kruisen - voor
bruggen, voor hulpmiddelen voor navi
gatie op zee (zoals bakens en vuurtorens),
voor steden (ook als ze speciale functies
hadden als vestingwerken of als zetels van
de clerus en van gerechtshoven). Typerend
van het laatste voorbeeld schetst hij de
ontwikkeling in de weergave van execu
tieplaatsen zoals galgen. Daarnaast laat hij
zien hoe de ruïnes van steden en dorpen
worden afgebeeld.Tenslotte geeft hij aan
hoe mijnbouw, en de vroege ambachtelijke
industrie in Europa met symbolen werden
uitgebeeld. Het is een indrukwekkend
overzicht, waar men alleen aan de hand
van legenda's de weg in kan vinden.
Als we dus al vinden dat er gebundelde
verklaringen van tekens moeten worden
opgenomen, dan luidt de volgende vraag
waar we dat dan moeten doen. Dat hangt
af van het soort
kartografisch pro
duct en van het
belang dat men
eraan hecht dat
de lezers die ver
klaring opmerken.
Voor losse kaarten kan men alleen kiezen
tussen het binnen het kader opnemen van
een speciaal legendabloken het opnemen
van de legenda in de marge. Bij kaartseries
heeft dezelfde opties. Daarnaast kan men
een apart legendavel introduceren.
De legenda in een atlas kan ook op een
apart (schut)blad worden opgenomen.
Ook is het mogelijk de legenda in de inlei
ding te introduceren. Of: bij alle kaarten
een aparte legenda opnemen.
Georg Marcgraf's kaart van Pernambuco
en Itamaraca uit 1643 is een mooi voor
beeld van een uitheemse situatie. Hierbij
is een duidelijke en prominent afgebeelde
legenda vervaardigd met verklaring van
exotische zaken. Voorbeelden hiervan zijn
verschillende soorten indianendorpen, vier
soorten suikermolens, onderscheiden naar Fig. 5 Legenda van de kaart van Pernambuco van Georg Marcgrafuit 1643 (Blaeu 7662)
Geo-lnfo 2012-3 23
