Verleden en toekomst,
de kaart verklaart
Column ir. Arie J. Duindam
Het vakgebied van de geo-informatie levert regelmatig fraaie
non-fictie op, liefst voorzien van een harde kaft en prachtige
full-colour kaarten. Deze publicaties vallen de kaartenliefhebber
meteen op, in de ramsj. Soms ontdek je echter werken die van
buitenaf niet als zodanig herkenbaar zijn, maar die een grote en
dus ook onverwachte geografische component hebben. Ik wil
er op deze plek graag twee onder de aandacht brengen die
merkwaardig congruent zijn, omdat beide auteurs op basis van
de meest eenvoudige kaartbeelden verstrekkende conclusies
trekken.
Allereerst The Next wo Years (2009) van George Friedman, een
Amerikaans politicoloog die probeert te voorspellen wat de
belangrijkste wereldgeschiedenis gaat worden in de komende
eeuw. Het aardige van dit boek is de methodiek, die zich laat
samenvatten als geopolitieke analyse. Friedman voert 28 kaarten
op in zijn boek, die in combinatie met eenvoudige demogra
fische gegevens een basis vormen voor het merendeel van
zijn voorspellingen. Deze kaarten hebben allen een zeer sober
karakter in zwart-wit, maar maken precies duidelijk waar het
om gaat. Friedman voorspelt tegen de huidige trend in dat de
eenentwintigste eeuw niet gedomineerd zal worden door China,
maar door de Verenigde Staten, vanwege de unieke ligging van
de VS aan twee oceanen en de vrijwel volledige hegemonie op
het gehele Noord-Amerikaanse continent. Voor China worden
juist grote interne spanningen voorspeld op basis van een zeer
eenvoudige kaart waarop slechts is aangegeven dat het gehele
land met uitzondering van een gebied langs de kust feitelijk
ondoordringbaar terrein is, met alle ongelijkheid tussen kust en
achterland als gevolg. Ondanks dat een aantal van zijn voorspel
lingen erg chauvinistisch of futuristisch aandoen, is het kijken
naar kaarten en het volgen van de redeneringen door de bril van
de macht interessant en lezenswaardig.
Jared Diamond kijkt in het al wat oudere Guns, Germs and
Steel (1997) juist naar het verleden, vanaf het ontstaan van de
landbouw in het vruchtbare gebied van Mesopotamië, zo'n
13.000 jaar geleden. De centrale vraag in dit boek is: wat is de
oorsprong van de huidige ongelijkheid in de wereld? De con
clusie wordt meteen al gegeven in de proloog: de geschiedenis
is verschillend verlopen voor verschillende volkeren vanwege
verschillen in leefomgeving, niet vanwege biologische of
genetische verschillen tussen de volkeren zelf. Het boek is
geschreven in een nogal gezwollen stijl. Zo claimt de auteur dat
een brede synthese van de centrale vraag alleen gegeven kan
worden door iemand die op z'n minst verstand moet hebben
van geschiedenis, genetica, moleculaire biologie, biologische
geografie, gedragsecologie, epidemiologie, taalkunde, archeolo
gie en politiek; precies de combinatie van kennis en ervaring die
de auteur zelf bezit. Het boek is onder andere bekroond met een
Pulitzer prijs en is ondanks de stijl een echte aanrader, vanwege
de eenvoudige maar verstrekkende geografische observaties.
Diamond is sinds 2004 hoogleraar geografie aan de UCLA.
Aan deze stand verplicht is het boek voorzien van 21 kaarten.
Deze lijken qua stijl erg op de kaarten bij Friedman, alsof die
gedacht heeft: zo wil ik het ook! De sobere zwart-wit kaarten
maken wederom precies duidelijk waar het om gaat. Zo is er
een wereldkaartje waarop de primaire assen van de drie hoofd
continenten Eurazië, Amerika en Afrika te zien zijn. De as van
Eurazië is in oost-westrichting, Afrika en Amerika hebben een
ligging in noord-zuidrichting. Dit eenvoudige kaartje leidt tot
twee zeer brede inzichten. Ten eerste dat Eurazië groter is dan
Afrika en Amerika, waardoor er een grotere ecologische variatie
is en er derhalve meer dier- en plantensoorten voorhanden zijn
die voor domesticatie in aanmerking kwamen. Hierdoor kwam
de landbouw veel sneller op gang dan in de andere continenten.
De assen verklaren vervolgens dat in Eurazië een veel snellere
verspreiding mogelijk was van gewassen en culturen dan op de
andere continenten, omdat er door de oost-westligging minder
klimaatverschillen overwonnen hoefden te worden. Door de
domesticatie van soorten en de bijbehorende landbouw die
daaruit ontstond, konden Europese culturen zich meer speci
aliseren; niet iedereen was meer noodzakelijkerwijs met het
vergaren van voedsel belast en anderen konden, kort door de
bocht, wapens gaan maken. Verder waren Euraziërs door de
landbouw na verloop van tijd resistent voor veel dierbacteriën,
wat bijvoorbeeld in Zuid-Amerika door de afwezigheid van land
bouw niet het geval was. Deze combinatie van factoren leidde
tot de overwinning van Pizarro in 1532 die met 168 Spanjaarden
een leger van naar schatting 80.000 Inca's overwon op hun
eigen grondgebied, door de inzet van stalen helmen, geweren,
paarden en veelal dodelijke bacteriën. Dit alles dus uiteindelijk
door de ligging van de continenten, op basis waarvan Friedman
juist de toekomst in probeert te voorspellen.
ir. Arie J. Duindam,
Jared Diamond (1997); Guns, Germs and Steel, A Short History of
Everbody for the Last 73,000 Years; ISBN 9780099302780.
George Friedman (2009); The Next too Years, A Forecast For The
2iSt Century; ISBN 9780767923057.
Geo-lnfo 2012-7 23
