Het vergelijken van
historische zeekaarten in GIS
Vanaf de zestiende eeuw hebben Nederlandse kaartmakers het Waddengebied in kaart gebracht. Hoewel
deze kaarten niet zo gedetailleerd zijn als die met moderne dieptemetingen geven ze wel een schat aan
informatie over de zeebodem. Met moderne technieken kunnen de historische gegevens vergeleken worden
met die op de huidige kaarten. Dit geeft niet alleen inzicht in de ontwikkeling van het gebied, maar geeft
ook informatie voor erfgoed beheer. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is binnen het programma
Maritiem bezig om op deze manier voorspellingskaarten voor onderwaterarcheologie te maken.
Wandelende platen
Wandelende eilanden en
zwervende platen
Menne Kosian
Weinig landschappen zijn zo dynamisch als
die van de Waddenzee. Zandbanken, geu
len en zelfs de hele kustlijn kan dramatisch
veranderen in één nacht. Zelfs de'vaste'
punten, zoals eilanden zijn constant aan
de wandel. Deze veranderingen kunnen
een bedreiging vormen voor zeevarenden;
waar eerst een veilige vaargeul lag, kan
nu een ondiepte zijn. Deze dreiging wordt
tegenwoordig tegengegaan door in elk
geval de kustlijn vast te leggen; zware
dijken rondom de eilanden en de Fries-
Groningse kust en zandsuppleties langs de
stranden moeten het land beschermen.
Maar onder water gaan de veranderingen
door. Bij elk getij komen grote hoeveel
heden water en zand het gebied binnen.
Door de sterke stroming worden geulen
uitgediept en tijdens doodtij wordt veel
zand afgezet. Sinds de aanleg van de
Afsluitdijk zijn deze getijdenstromen ook
behoorlijk veranderd. Het gebied is nog
steeds bezig zich, na deze grote ingreep,
te stabiliseren. Om de scheepvaart veilig
door het gebied te laten varen, moet het
gehele onderwaterlandschap regelmatig
in kaart gebracht worden. Met de modern
ste technieken worden hoge-resolutie
dieptekaarten gemaakt. Flierop staan niet
alleen de zandbanken en vaargeulen,
maar ook de bakens en betonning die het
de schepen mogelijk maken veilig door
het gebied te komen (figuur 1).
Figuur 1 - Moderne bathymetrische kaart van het
westelijke Waddengebied volgens de iodinggege-
vens van 2008.
Ook vroeger hadden zeevarenden
behoefte aan duidelijke kaarten om een
veilige doorvaart te hebben. Vanaf de
zestiende eeuw hebben Nederlandse
kaartenmakers het gebied in kaart
gebracht (Walsmit, 2009). Deze kaarten
waren in hun tijd beroemd om hun
accuratesse en detailniveau. Ze waren
dan ook zeer gewild bij zeevarenden,
zowel in Nederland zelf als bij de andere
zeevarende naties uit die tijd. Door de vele
details die op deze oude zeekaarten staan,
zijn de kaarten tegenwoordig nog altijd
gewild bij verzamelaars en cartofielen.
Maar ze geven ook een goed inzicht over
de morfologische ontwikkeling van het
gebied. En omdat het vaak primair naviga-
tiekaarten waren geven ze ook een goed
beeld van de routes; ook toen al waren er
tonnen en bakens die de veiligheid van de
geulen aangaven.
Een probleem met deze kaarten is wel dat
ze vaak niet in een voor ons herkenbare
projectie staan. Dat maakt dat ze in onze
ogen vervormd, en daardoor onnauw
keurig lijken. Om ze te kunnen gebruiken
als bron voor landschappelijk onderzoek
4 Geo-lnfo 2013-6
