SPECIAL
Uitsluiten van
aansprakelijkheid
staat vaak bovenaan
de agenda
Waar ligt de grens
van de dienstverlening
rond open data
van de overheid?
2013-8/9 Geo-lnfo
Beleidsvragen
Bij het beschikbaar stellen van overheids-
data doen zich allerlei vraagstukken voor.
Op sommige vragen is inmiddels een afdoend
antwoord beschikbaar, maar andere zaken
blijken een stuk lastiger oplosbaar. Hieronder
volgt een aantal van de belangrijkste knelpun
ten, waar het ministerie van Infrastructuur en
Milieu in de praktijk tegen aanloopt.
Aansprakelijkheid
Data worden ingewonnen met een specifiek
gebruiksdoel voor ogen. De kwaliteit van de
data hangt nauw samen met dat doel. Niet voor
alle toepassingen is meteen het allerhoogste
detailniveau of de hoogste mate van nauwkeu
righeid nodig. Medewerkers die dagelijks met
de data werken kunnen een juiste inschatting
maken ten aanzien van de grenzen van de
gebruiksmogelijkheden van de data. Dat gaat niet
op voor elke willekeurige (her)gebruiker. En wat
als er onverhoopt fouten in de dataverzameling
voorkomen? Het uitsluiten van aansprakelijkheid
staat vaak bovenaan de agenda als open data in
een managementteam aan de orde komt. Hoewel
het niet mogelijk is alle risico's gegarandeerd af te
dekken, zijn er meerdere maatregelen te treffen
om de kans op aansprakelijkheid te verkleinen
(De Vries, 2012). Het voorzien van data van de juiste
metadata is daarbij een eenvoudig en doeltreffend
middel, evenals het instellen van een helpdesk.
Financiën
Open data is voor een hergebruiker gratis af te
nemen, maar de data komt niet om niet uit de
lucht vallen. Het animo om binnen overheden
financieel bij te dragen aan projecten voor het
inwinnen van breder gebruikte data komt door
het opendatabeleid soms onder druk te staan.
De gegevens komen immers ook zonder finan
ciële deelname ter beschikking en dan gratis.
Een ander financieel probleem geldt het
Kadaster en de Rijksdienst voor het Weg
verkeer (RDW). Zij halen een belangrijk deel
van hun financiering middels tarieven voor
verstrekking en gebruik van data. Zodra deze
inkomsten als gevolg van open data wegval
len, moet er wel een alternatieve financiering
gevonden zijn. In tijden van grootscheepse
bezuinigingen is dat geen eenvoudige
opgave. Maar ook voor partijen die deze
afhankelijkheid niet kennen, betekent open
data een extra kostenpost. Immers, de kosten
gaan voor de baten uit. De redenering is, dat
op macro-economische schaal door de over
heid een inspanning wordt geleverd om actief
data beschikbaar te stellen voor hergebruik,
waardoor economische activiteit ontstaat die
via vennootschapsbelasting weer terugvloeit
naar de staatskas. Echter die geprojecteerde
inkomsten voor de staatskas worden niet
omgeslagen naar de betrokken organisaties en
zijn nog niet gerealiseerd. De animo om bij te
dragen wordt daardoor wel onder druk gezet.
Markten overheid
Innovatie en waardecreatiezijn belangrijke
drijfveren voor het opendatabeleid. Niettemin
kan open data voor individuele bedrijven ook
negatieve consequenties hebben in het geval zij
gelijksoortige data vermarkten. In voorkomende
gevallen is het belang rijk vroegtijdig afspraken
te maken rond een overgangstermijn, waarbin
nen deze bedrijven de gelegenheid krijgen hun
businessmodel aan te passen. Bijvoorbeeld door
zich te richten op toegevoegde waarde van
diensten.Tegelijkertijd hoef je anno 2013 geen
groots visionair te zijn om als ondernemer te
weten uit welke hoek de wind waait. Daarmee
lijkt de noodzaak om langdurige overgangster
mijnen af te spreken minder geworden.
Dienstverlening
Nieuwe verdienmodellen op basis van open
data staan of vallen bij de mate van hoge
beschikbaarheid van die data. Veel bedrijven
geven daarom een voorkeur aan een betaalde,
maar gegarandeerde dienstverlening boven een
gratis, maar onzekere datadistributie. De vraag
is tot waar dienstverlening rond open data van
de overheid moet gaan. Het is vrij eenvoudig
om statische data op een downloadserver te
plaatsen, maar de werkelijkheid is dat steeds
meer datasets (semi-) realtime en daarmee vaak
zeer omvangrijk worden. Datvraagtom andere,
meer geavanceerde technische oplossingen.
Het lijkt onredelijk om die voorzieningen ook
volledig op de belastingbetaler af te wentelen.
Privacy
Niet alleen open data vraagt de aandacht van
beleidsmakers; ook big data en linked open data
zijn inmiddels gevleugeld begrippen geworden.
Tezamen vormen open, big en linked data voor
mooie, nieuwe toepassingen maar kunnen ze
ook een bedreiging vormen voorde privacy.
Er bestaat een groot spanningsveld tussen
openheid en bescherming van de privésfeer.
Beleidsmatig zijn die twee nog onvoldoende
in samenhang gebracht. Waarvanuit het
opendatabeleid met kracht gewerkt wordt aan
het wijd open zetten van de datasluizen, wordt
de kraan vanuit het privacy overwegingen juist
steeds verder dichtgedraaid. Het zoeken naar
een juiste, evenwichtige belangenafweging is
nog maar nauwelijks van de grond gekomen.
Naar de toekomst
Uit bovenstaande beleidsvraagstukken
blijkt wel dat het opendatabeleid verre van
