Kartografie met
bewuste vertekening
In dit artikel worden verschillende
soorten van bewuste vertekening
van de werkelijkheid op kaarten
onderscheiden, waarbij hun voor-
en nadelen worden besproken:
generalisatie, reliëfweergave,
thematische kaarttypen (zoals
chorochromatische kaarten en
choroplethen), kaartontwerp,
anamorfoses en kaartprojecties.
Tevens wordt nagegaan hoe
de negatieve aspecten hiervan
kunnen worden geminimaliseerd.
4 Geo-Info I 2014-3
Door Ferjan Ormeling
Geen enkele kaart valt te beschouwen als de
enig mogelijke ware kaart van een verschijn
sel. Kaarten zijn door conventies bepaalde
constructies, die afhangen van de opvattingen
van hun vormgevers, met elk hun eigen
voorkeuren met betrekking tot classificatie
systemen of kleurstellingen. Kaartontwerp
hangt in principe af van het beoogde gebruik
van de kaart, de visualisatiedoelstellingen en
het beoogde publiek. De inhoud van de kaart
hangt mede af van de ruimtelijke gegevens
die de maatschappij c.q. de overheid verza
meld heeft en voor publicatie vrijgegeven.
De informatiepolitiek van de overheid is in
veel landen nog steeds de beslissende factor
die bepaalt wat er gekarteerd kan worden
en wat niet. Dat zou kunnen leiden tot een
eenzijdige blik op de ruimtelijke werkelijkheid.
Ook al wordt het informatie-monopolie van
de overheid in toenemende mate ondermijnd
door instanties met hun eigen agenda zoals
GoogleEarth, OpenStreetMap en marketing-
firma's die sociaal-economische gegevens
verzamelen voor postcodegebieden.
Kartografen hebben de overdracht van
ruimtelijke informatie als opdracht. Om de
essentiële aspecten van hun onderwerpen
te communiceren vertekenen ze bewust de
werkelijkheid. Ze volgen daarbij het motto
van Paul Klee (1920) "Kunst geeft de werkelijk
heid niet weer, maar maakt hem zichtbaar"
(zie figuur 1). Naar mijn mening heeft de
kartografie eenzelfde rol. Om de werkelijkheid
zichtbaar te maken moeten kartografen hem
wel vertekenen. We vertekenen bewust om
een goed inzicht in de werkelijkheid te geven.
Soms leidt die vertekening niet tot een waar
heidsgetrouwe weergave - er zijn voorbeelden
te over van bewuste vertekeningen van de
waarheid, die resulteren in kaarten die hun
gebruikers een verkeerd beeld van de wer
kelijkheid geven. Hoewel dergelijke kaarten
op correcte wijze kunnen zijn vervaardigd, in
de zin dat er correcte cijfers zijn gebruikt, die
volgens een herhaalbare bewerking propor
tioneel correct zijn weergegeven. Ze kunnen
toch de werkelijkheid vertekenen, bijvoor
beeld doordat er een te kleine representatieve
waarde aan de symbolen is toegekend.
Ze kunnen oneerlijk zijn doordat bepaalde
relevante informatie bewust is weggelaten.
Zo verdoezelt men bijvoorbeeld de locatie van
militaire installaties. In het verleden liet men
dergelijke locaties wit op de kaart, totdat men
zich realiseerde dat juist die witte gebieden
onwelkome bezoekers aantrokken, waarna
men die gebieden als fictieve landschapspar
ken ging weergeven. De kaarten kunnen ook
oneerlijk zijn, omdat in plaats van de werkelijk
heid weer te geven, de kaarten zijn aangepast
om een boodschap die ze wilden brengen.
Bijvoorbeeld dat de ene spoorwegverbinding
Figuur 1 - De rol van de kunstenaar volgens Paul Klee (1920).
