2014-3 I Geo-Info
7
Figuur 7 - Detail van de panoramakaart van Heinrich Berann van de Indische Oceaan.
Figuur 8 - Weergave van het eiland Saba volgens Google Earth, Berann en volgens een oblique luchtfoto.
en kunnen we direct de verschillen in grondge
bruik aflezen. Maar wanneer we dat grondge
bruik willen meten is die kaart totaal ongeschikt,
vanwege de in de generalisatie ingebakken
overdrijving. Zoals te zien is bij vergelijking
met de originele schaal is bijvoorbeeld het
oppervlak van de wegen bijna verdriedubbeld
op de gegeneraliseerde kaart.
Reliëfweergave
De panoramakaart van de Indische Oceaan
is een goed voorbeeld van reliëfvertekening.
Om de waarneming van de kenmerken van
het reliëf van de oceaanbodem mogelijk te
maken is de vertikale schaal vervijfvoudigd.
Zo kan men niet alleen beter differentiëren
tussen die reliëfkenmerken, maar is het beeld
ook gedramatiseerd, waardoor het beter
door de kaartgebruikers zal kunnen worden
onthouden. De kaart was getekend door
de meester van de panoramakaart, Heinrich
Berann uit Lenz in Oostenrijk; hij was ook een
groot vertekenaar, omdat hij het licht kon
buigen en bergen op een rij tekenen die in
werkelijkheid niet zo lagen. Hij was in staat
het oppervlak van de hoge bergweiden in
de Alpen relatief te vergroten op zijn zomer-
panorama's en de voor het skiën geschikte
lagere berghellingen werden door hem relatief
overdreven op zijn winterpanorama's. Op die
manier paste hij de werkelijkheid aan aan de
wensen van hoteleigenaars en skilereraren.
Een ander soort vertekening betrof de knappe
manier waarop hij zijn landschappen een
dromerige atmosfeer kon geven, zoals in de
foto's van David Hamilton.
Dat het reliëf niet alleen overdreven wordt
voor weergave van de zeebodem maar ook
voor het vaste land kan men zien op de afbeel
ding van de tropische Nederlandse gemeente
Saba (zie figuur 8). Op GoogleEarth wordt de
feitelijke hoogte bijna verdubbeld, zoals ook
Berann deed op zijn kaarten van Caribische
eilanden. Ter vergelijking wordt een oblique
foto zonder vertikale overdrijving getoond.
Schaduwering betreft een ander soort verte
kening. Om een reliëfindruk te simuleren laten
kartografen een imaginaire lichtbron uit het
noordwesten schijnen, maar in werkelijkheid
komt dat op het noordelijk halfrond nooit voor.
Thematische kaarttypen
Chrorochromatische kaarten, waarop verschil
lende vlaktinten verschillende eigenschappen
aangeven, vormen een van de meest voorko
mende kaarttypen. In veel gevallen waarin het
onderwerp van de kaart niet aan het aardopper
vlak is gerelateerd kan dit kaarttype een verkeerde
indruk geven, hetzij vanwege verkeerd kleurge
bruik, hetzij omdat er een foute suggestie van
kwantitatieve verschillen wordt gegeven. Neem
nou taal- of godsdienstkaarten. Wanneer men
zich afvraagt welke groep groter is, die van de op
de kaart (zie figuur 9) groen gekleurde Moslims of
die van de bruin gekleurde Hindoes. De kaart lijkt
Moslims te suggereren, eenvoudigweg omdat
het gebied waar ze de meerderheid uitmaken
groter is. Elke lezer weet dat de kleur groen hier
betekent: een plaatselijke meerderheid van Mos
lims. Dus toont de kaart die gebieden waar sprake
is van zo'n meerderheid, en niet om hoeveel
personen het gaat. Maar toch is de kwantitatieve
