THEMA
2015-4 I Geo-Info
SUMMER SCHOOL
HISTORY OF THE BOOK
15
ander land. Dit zou idealiter moeten resulteren
in 26 kaarten, op alfabetische volgorde, van
26 landen, van A tot Z. De kaarten worden
geselecteerd in overleg met de onderzoekers
van Explokart en zijn afkomstig uit de collectie
van de UvA. Van de zijde van Explokart wordt
gezorgd voor de nodige toelichting in het
Nederlands (met een samenvatting in een of
twee zinnen in het Engels). Metadata worden
ontleend aan de catalogus van de Univer
siteitsbibliotheek. Uiteraard is het hierbij de
bedoeling door de nodige variatie de breedte
en verrassende kwaliteiten van de kaartcollec
tie onder de aandacht te brengen. Denk hierbij
aan afwisseling in kleur, ouderdom, soorten
kaarten etc. Bij elke posting wordt ook in een
telkens terugkerend zinnetje verwezen naar
het Jaar van de Kaart, de ICA e.d.
De expositie 'Op zoek naar Van Santen
de kleuren van de Gouden Eeuw' (oktober
2015-januari 2016)
Nederland nam in de zeventiende eeuw
internationaal een vooraanstaande positie
in bij de productie van boeken, atlassen en
prenten. Niet alleen de kwaliteit en hoeveel
heid waren befaamd, maar ook 'de versiering':
het aanbrengen van decoratieve grafische
elementen en kleuren. Over de kunstenaars
die kaarten en prenten inkleurden, de zgn.
'const- en caertafsetters', is weinig bekend.
Zij waren ambachtslieden en werkten
doorgaans anoniem. De belangrijkste uitzon
dering op deze regel is Meesterafzetter Dirk
Jansz. van Santen (Amsterdam, 1637-1708).
Van Santen werkte voor de belangrijkste
opdrachtgevers van zijn tijd: vooraanstaande
drukkers, vermogende verzamelaars en
invloedrijke patriciërs.
Van Santen gebruikte voor zijn inkleuring
kostbare kleurstoffen als goud, zilver, karmijn
en ultramarijn. Hij werkte in een gedurfde en
toch verfijnde, rijke stijl die tegelijk barok en
klassiek was met een ongeëvenaard coloriet.
Ook initialen, vignetten en opschriften in de
tekst werden door hem schitterend gekleurd
en verguld. Van Santen voorzag losse pren
ten van kleur, kleine emblemata- en dicht
bundels, maar ook Bijbels op kloekformaat
en meerdelige atlassen. Luxe exemplaren op
groot papier en 'afgezet' met gebruikmaking
van de fraaiste en kostbaarste materialen
werden ten geschenke gegeven aan
vorsten en staatslieden. Na zijn dood boden
verzamelaars uit heel Europa op veilingen
tegen elkaar op om werk van Van Santen te
bemachtigen.
Van Santens werk maakt bij uitstek duidelijk
dat kleur een integraal onderdeel kan zijn
van het ontwerp en de zeggingskracht van
grafiek uit de Gouden Eeuw. Daarnaast laten
kunst- en kaartafzetters, en in het bijzonder
Van Santen, een andere, weinig bekende
voorkeur van zeventiende-eeuwers zien voor
fel, sprankelend kleurgebruik. Goed bewaard
in met zorg gebonden boeken en atlassen
en beschermd tegen daglicht waaraan
schilderijen onvermijdelijk zijn blootgesteld,
bleven Van Santens kleuren fris, helder en
contrastrijk - alsof ze gisteren zijn aange
bracht.
Aan dit specifieke en visueel aantrekkelijke
aspect van de Nederlandse boek- en cultuur
geschiedenis is tot op heden weinig gerichte
aandacht besteed. In de tentoonstelling die
de Bijzondere Collecties van de UvA hierover
organiseert, wordt een overzicht gegeven van
de relevante ontwikkelingen in de Nederlan
den van ca. 1480 tot ca. 1720, met als centrale
figuur en hoogtepunt meesterafzetter Dirk
Jansz. van Santen en zijn werk. Tijdens recent
onderzoek is een belangrijk deel van Van
Santens werk gelokaliseerd en aan hem toe
geschreven. Daardoor is het nu voor het eerst
mogelijk een fraai en representatief overzicht
samen te stellen van het veelzijdige werk van
deze 'Rembrandt onder de const- en caertaf
setters van de Gouden Eeuw' voor een groter
publiek. Dit gaat vergezeld van aansprekende
achtergrondinformatie over Van Santen, zijn
vakgenoten en de liefhebbers van zijn werk.
Door met name Van Santens kartografische
werk (ook publicitair) te benadrukken kan
deze expositie mede worden geschaard
onder de activiteiten die vanuit de Bijzondere
Collecties worden ondernomen in het kader
van het Jaar van de Kaart. De expositie loopt
van eind oktober 2015 tot eind januari 2016 en
is te zien in de expositieruimte van Bijzondere
collecties aan de Oude Turfmarkt.
Jaarlijkse Summer School
De Leerstoelgroep Boekwetenschap en
handschriftenkunde (UvA) - History of the
Book en de Bijzondere Collecties van de
Universiteit van Amsterdam organiseren
sinds 2010 jaarlijks in augustus een Summer
School over de geschiedenis van het boek.
Het aanbod van cursussen, workshops en
evenementen is aantrekkelijk voor iedereen
die geïnteresseerd is in boekgeschiedenis:
onderzoekers, studenten, bibliotheek- en
museummedewerkers en alle andere
liefhebbers van boeken en manuscripten,
bibliotheken en antiquariaten, druktechnie
ken en typografie. In 2015 vindt de Summer
School History of the Book plaats van 17 tot en
met 28 augustus.
Mede met het oog op het Jaar van de Kaart
wordt - als onderdeel van de Summer School
2015 - een workshop gegeven met als thema:
'De kartering van Nederland'. In deze work
shop wordt ingegaan op de bijna tweedui
zend jaar kartering van Nederland. De oudste
kaart waar Nederland op staat dateert al
uit de oudheid. Deze kaart toont slechts
enkele rivieren en steden. Pas in de loop van
de 16e eeuw komen er meer nauwkeurige
kaarten beschikbaar van het Nederlandse
grondgebied. Eerst in de tweede helft van de
19e eeuw is het hele koninkrijk nauwkeurig
gekarteerd in de zogenaamde stafkaarten en
Bonneblaadjes.
Diverse kaarten worden besproken en
getoond. Oude kaarten zijn tijdgebonden
uitdrukkingsmiddelen. We kunnen ze niet
zonder kennis van hun context gebruiken,
dus zullen we voor een goed begrip ervan de
toenmalige opvattingen bij het vervaardigen
van kaarten moeten achterhalen. Wie waren
verantwoordelijk voor het verzamelen van
de informatie? Hoe is deze informatie bijeen
gebracht? Voor welk doel werden de kaarten
gebruikt? Het raakvlak van de historische
kartografie met andere vakgebieden en
wetenschappen is zeer groot. Een belangrijk
onderdeel is dan ook de vraag hoe tegen
woordig oude kaarten als historische bron
gebruikt kunnen worden. Wat mogen we
wèl en wat mogen we niet uit oude kaarten
aflezen? De workshop, verzorgd door Peter
van der Krogt, wordt vanzelfsprekend rijk
geïllustreerd met een PowerPoint-presentatie,
waarbij zo veel mogelijk voorbeelden uit de
omgeving worden gebruikt.
Voor meer informatie zie www.aanmelder.nl/
summerschool-historyofthebook.
Cursus historische kartografie door
dr. Peter van der Krogt
Bij de Bijzondere Collecties van de UvA
wordt - mede met het oog op het Jaar van de
Kaart - in het najaar van 2015 voor het eerst
een Cursus Historische Kartografie georga-
