Kaarten zijn
tovenarij
ru
ru
O
fü
CD
Column
2015-4 I Geo-Info
7
Kaarten en magie, betoverd door kaarten. "Hmm," zult u
denken: "een hoogleraar die in de zwarte kunsten gelooft..
Zeker te veel Harry Potter gelezen." Normaliter beschouw ik
mezelf als behoorlijk rationeel in mijn doen en laten, maar
als je wat langer over het fenomeen kaart door denkt dan
duiken er hoe langer hoe meer interessante vragen op.
Speciaal in het jaar van de kaart (zie mapyear.org) wordt
er wereldwijd veel aandacht geschonken aan het fenomeen
kaart door te wijzen op de uniek rol die de kaart speelt in
onze wereld. Op zo'n moment is het goed je af te vragen wat
een kaart bijzonder maakt, en wat die magie van de kaart is,
want op één of andere manier is iedereen er door betoverd.
Vraag maar eens om je heen of mensen kaarten leuk vinden?
Gegarandeerd dat een ruime meerderheid ja zegt. Ik wil dan
eigenlijk weten wat is dan leuk? Bedoelen ze mooi, of handig,
of spannend, of informatief? Mooi omdat het goed staat
aan de wand, handig omdat het je helpt niet al te veel te
verdwalen, en spannend om dat er soms inkijk in onbekende
werelden wordt gegeven, en informatief omdat de kaart ons
vertelt over ruimtelijke patronen en trends?
Sommige kaarten kunnen al die rollen tegelijkertijd
spelen. Denk maar aan een topografische kaart. Is dat niet
wonderlijk? Alleen al als we ons beperken tot de informatieve
kant van de topografische kaart kan dit al tot vele interpreta
ties leiden.
Een geoloog zal op de hoogtelijnen letten en breukvlak
ken kunnen aanwijzen, een geomorfoloog let op perceel
grootte en grondgebruik en kan iets over de ontstaans
geschiedenis vertellen, een wandelaar of fietser kan een
aantrekkelijke route samenstellen op basis van paden door
de bossen, en een militair kijkt waarvandaan er overzicht
is of waar men zich kan verbergen. En zo zijn er nog veel
meer voorbeelden te bedenken, terwijl de topografische
kaart is ontworpen als een algemene kaart. Dat alles is op
het eerste gezicht magie, maar ook rationeel verklaarbaar
als we ons realiseren dat in alle bovenstaande voorbeelden
de kaartinhoud door de gebruiker wordt aangevuld met
eigen specifieke kennis en de combinatie van kaart en kennis
leidt tot de verschillende interpretaties. Dit gaat niet op voor
iedere kaart. Immers zijn sommige, met name thematische
kaarten, met een beperkt doel gemaakt.
Het is natuurlijk ook wonderlijk dat, ondanks de aan
wezigheid van een wetenschappelijke benadering van het
kaartontwerp, tien verschillende professionele kartografen
op basis van dezelfde gegevens met tien verschillende oplos
singen kunnen komen die alle tien als goed bestempeld kun
nen worden. En dat bovendien de gebruikers hiermee geen
probleem hebben. Dat laat zich verklaren uit de definitie van
de kartografie: "de kunst, wetenschap, en techniek van het
maken en gebruiken van kaarten". De creativiteit speelt geluk
kig een belangrijk rol in het ontwerp van de kaart.
Als we weer teruggaan naar de topografische kaart
dan is die creativiteit zichtbaar wanneer we de kaarten uit
de diverse landen naast elkaar leggen. Ondanks allerlei
conventies zoals water is blauw en bos is groen en andere
internationale afspraken kent ieder land z'n karakteristiek
kaartbeeld. Natuurlijk zijn er verschillen die hinderlijk zijn bij
grensoverschrijdend gebruik, maar wonderlijk genoeg, het
werkt toch.
Zo is het voor de jeugd van nu tovenarij dat je met een
papieren kaart van A naar B kunt komen, want hoe kan dat
zonder GPS die altijd aangeeft waar je bent. Volgens dezelfde
gedachte lijn is het voor velen van ons wonderlijk hoe men in
de i6e eeuw met die gebrekkige kaarten, zowel wat inhoud
als accuratesse betreft, over de zeven wereldzeeën kon
navigeren. Vandaag de dag kunnen we goed uit de voeten
met wonderlijke kaarten zoals de schematische kaart van de
London Underground en staan anamorfoses van verkiezings
uitslagen regelmatig in de krant.
Het feit dat de kaart in al hiervoor beschreven voor
beelden werkt, is best een beetje magisch. In delen van ons
onderzoek proberen we de magie als het ware te ontmas
keren en een rationele verklaring te vinden om nog betere
kaarten te kunnen maken. Dit zal de komende generaties
kartografen nog wel even van straat houden.
Prof. dr. Menno-Jan Kraak
ITC International Institute of Geo-lnformation Science
and Earth Observation
Department of Geo-Information Processing
E-mail: kraak@itc.nl
