Hoe zit het met de zakelijke
GeoICT-projecten bij de ove
Hoe zit het met de zakelijke
rechtvaardiging [i] van GeoICT-
projecten bij de overheid en kan
deze beter? Het laatste zinsdeel
wordt in het kader van dit artikel
meer precies geformuleerd: kan
de zakelijke rechtvaardiging een
grotere bijdrage leveren aan
het behouden van grip, al bij
de afbakening van een GeoICT-
project van de overheid, en daarna,
tijdens de uitvoering van dit
GeoICT-project op de doorlooptijd,
kwaliteit en kosten? En als een
zwaardere rol van de zakelijke
rechtvaardiging zinvol is, hoe
moet die dan in het vat worden
gegoten? Dit artikel geeft een
eerste antwoord op deze vragen.
30
Geo-Info I 2016-1
Door Jos Anneveld
Wat verstaan we eigenlijk onder
zakelijke rechtvaardiging?
Een meer gangbare benaming voor zakelijke
rechtvaardiging is business case. Toch is voor de
term 'zakelijke rechtvaardiging' gekozen om aan
te sluiten bij de terminologie van de Algemene
Rekenkamer en de Commissie Elias.
Onder 'zakelijke rechtvaardiging' verstaan we
een onderbouwing van het besluit om te inves
teren. De onderbouwing is gebaseerd op de
berekening van de kosten ten opzichte van de
baten, waarbij uiteraard de baten groter moeten
zijn dan de kosten. Hiervoor dient vanzelfspre
kend de hele gebruiksduur van de investering
in ogenschouw te worden genomen. De onder
bouwing kan en moet voor aanvang van
een GeoICT-project bij de overheid worden
gemaakt en regelmatig, tijdens de uitvoering
van het project, worden geactualiseerd.
In de literatuur worden verschillende bereke
ningsmethoden voor de zakelijke rechtvaardi
ging beschreven, die verschillende aspecten
van de zakelijke rechtvaardiging belichten.
In veel gevallen is het daarom verstandig
meerdere berekeningsmethoden naast elkaar te
gebruiken [2].
Niet alle berekeningsmethoden lijken geschikt
voor publieke organisaties, die onderdeel
uitmaken van de overheid. Dit geldt bijvoor
beeld voor de Return on Equity (ROE-)methode,
simpelweg omdat binnen de diensten van de
overheid geen sprake is van equity, ofwel aan
delen. Anderzijds kan de overheid wel besluiten
om een ICT-project vanuit een rechtspersoon
uit te voeren en daarin aandelen uit te geven,
bijvoorbeeld vanuit een overheids-BV. Het is
zaak om een financieringsvorm te kiezen die in
lijn is met het GeoICT-project!
Wat zeggen de Algemene Rekenkamer
en de Commissie Elias over problemen
rondom de zakelijke rechtvaardiging
(het gaat hierbij om ICT-projecten bij
de Rijksoverheid)?
De Algemene Rekenkamer (AR) zei al in 2007
en in 2008, dat elk ICT-project bij de Rijksover
heid een zakelijke rechtvaardiging nodig
heeft [3] en zij herhaalde dit nog eens in 2013
[4]. Ook zei de AR al in 2007 dat, wanneer de
zakelijke rechtvaardiging van een ICT-project
is weggevallen, het nodig is een exitstrategie
te volgen [5]. In 2008 deed de AR verslag van
haar onderzoek naar een aantal specifieke
projecten [6]. De AR gaf aan dat een zakelijke
rechtvaardiging onontbeerlijk is [7].
Ook de Commissie Elias (hierna: de Commissie)
sprak recentelijk nog veelvuldig over de zake
lijke rechtvaardiging van ICT-projecten bij de
Rijksoverheid [8]. De Commissie is van mening
dat te vaak een goede en actuele zakelijke
rechtvaardiging bij een project ontbreekt [9].
Dit is bijvoorbeeld het geval bij de 6 projecten
SVB Tien [10], EPD [11], C2000 [12], mGBA [13],
werk.nl [14] en WE-DO [15]. De Commissie
zegt op meerdere plaatsen in haar rapport
[16], dat voor elk ICT-project weliswaar een
zakelijke rechtvaardiging hard nodig is, maar
dat het niet genoeg is, als deze er is voordat
een project wordt begonnen. De zakelijke
rechtvaardiging moet tijdens de uitvoering
van het project regelmatig tegen het licht
worden gehouden en zo nodig bijgewerkt [17].
Te vaak wordt een zakelijke rechtvaardiging
enkel als een eenmalig middel gezien om
budget los te krijgen (business-case, klaar
is Kees) [18]. Door een goede en actuele
zakelijke rechtvaardiging kan de schade van
een uit de hand lopend ICT-project volgens
de Commissie worden beperkt [19]. Het BIT
moet bij projecten boven de 5 miljoen euro
een starttoets uitvoeren en de uitkomst moet
worden opgenomen in de zakelijke rechtvaar
diging van het desbetreffende project [20].
Kunnen we concluderen dat een goede
zakelijke rechtvaardiging bij ICT-pro-
jecten voor de Rijksoverheid ontbreekt
of deze gebrekkig is?
Ja, zowel de AR (in 2007 en 2008) als de Com
missie Elias (in 2014) zeggen dat in veel (de
Commissie Elias: alle onderzochte) gevallen
een goede en actuele zakelijke rechtvaardi
ging voor ICT-projecten bij de Rijksoverheid
ontbreekt. De Commissie Elias voert hierbij
een zestal concrete projecten aan. Uit de
rapporten van AR en de Commissie Elias volgt
dat in de 7 jaar tussen 2007 en 2014 geen tot
weinig resultaat is geboekt op het onderwerp
'zakelijke rechtvaardiging'. Alleen aandacht
