200 jaar kaarten maken
in beeld
Boek
Nico Bakker e.a., 200 jaar kaarten
maken in beeld. 1815-2015,
Uitgeverij 12 Provincien, Landsmeer,
2015, 120 p., 24,95
26
Geo-Info I 2016-2
'De atlas is ontstaan uit een samenwerking
tussen Kadaster en 12 Provincien. Het Kadaster
heeft de informatie aangeleverd die door ons
bedrijf is omgezet in een fraaie vormgeving',
aldus de uitgever op zijn website.
Het boek bestaat uit een algemeen informa
tief gedeelte en een dubbelatlas-gedeelte
van beide circa 60 pagina's. Het informatieve
gedeelte bevat vijf hoofdstukken. In deze
hoofdstukken wordt ingegaan op het inwin
nen en het maken van topografische kaarten
in de afgelopen 200 jaar. De atlas in totaal
bevat zo de volgende hoofdstukken:
1. Het prille begin van een nationale kartering
(1798-1830)
2. De kaart van het leger (1830-1864)
3. Verdedigingswerken gedetailleerd in kaart
gebracht (1864-1932)
4. Luchtfoto wordt de basis (1932-1975)
5. Een nieuw tijdperk breekt aan (1975-2015)
6. Het kaarten-tweeluik
Wie zich verdiepte in recente tijdschriften
publicaties en met name het themanummer
'200 jaar Topografische Dienst' van Caert-Thre-
soor, herkent al veel. Zeker aan foto's is dat toch
nog niet alles! De niet expliciet genoemde rijke
fotobron is het Kadastermuseum (de inventaris
daarvan staat wel bij de literatuuropgave).
Zodoende 'mist' men bijvoorbeeld wel een foto
van 38 TDN-werknemers die eind januari 1987
na ijshakken een koude duik namen als protest
tegen 38 ontslagen. Ze haalden tal van kranten
(zie www.delpher.nl). Ook de omslagfoto met
een waterpasser en baakhouder kwam in de
recente jubileumpublicaties in tijdschriften nog
niet voor. De mooie opname staat binnenin
op pagina 30, daar helaas met het onjuiste
onderschrift 'Paspuntbepaling in het terrein'.
De hoofdtekst verwijst (elders) correct naar
de nauwkeurigheidswaterpassingen van
Rijkswaterstaat (NAP, vanaf 1891), waardoor het
militaire waterpassen wat minder nodig was.
'Hoogtemeters van de Militaire Verkenningen
en later de Topografische Dienst maakten voor
detailmetingen vaak gebruik van het zakwater-
pasinstrument van Wagner,' aldus een volzin
over hun eigen waterpassingen van lagere orde
én met een ander plaatje. De begrippenlijst
vermeldt nog dat de gebruiksperiode 1895-1950
was (een aparte bijdrage over dit instrument,
wie Wagner was en wie de fabrikant was, is
welkom in dit tijdschrift!).
Over de relatie met Rijkswaterstaat is er nog
een ander puntje. Wel genoemd en afgebeeld
(op p. 25 helaas wat onscherp) is de Water-
staatskaart 1:50.000, ook qua schaal herkenbaar
als variant van de stafkaart. Niet genoemd
wordt de grootschaligere Rivierkaart van Rijks
waterstaat, die de Topografische Inrichting
slechts graveerde en waarbij ze er toch alleen
haar eigen naam op zette. Zodoende ziet men
voor deze producten nu steeds op Catawiki
staan: 'Groot formaat weinig voorkomende
kaart Topografische Inrichting'; op deze
kaarten werd naast de opdrachtgever ook het
jaartal vaak weggelaten.
De laatste 60 pagina's van het boek beslaan een
tweeluik. Links ziet men de kaart anno 1930 en
rechts de kaart anno 2011 (door de uitgever 'nu'
genoemd). De schaal is 1:200.000. 'Zo is het dus
heel leuk (en soms ook beangstigend) om te
zien hoe enorm Nederland de afgelopen 80 jaar
veranderd is', aldus die uitgever. Het beeld is niet
alleen anders omdat het terrein anders is, want
vernieuwing geldt ook voor de kaartinhoud
en de kartografische vormgeving. De rol van
de topografie wordt hoog ingeschat in het
voorwoord van de Raad van Bestuur Kadaster:
'200 jaar geleden is het fundament gelegd
voor een modern Nederland. Wij zijn trots op
de topografen en kartografen, die dat mogelijk
hebben gemaakt, en op de mensen die dagelijks
voortbouwen op dat fundament.' De jubileum
atlas zij van harte aanbevolen, in welke omslag
dan ook: het bleek namelijk dat er ook een editie
met een andere voorkant kwam dan die op
internet te koop staat (www.kaartenenatlassen.
nl). Waarom? Ook de voorkant met de waterpas
sers is toch een typisch topografisch plaatje, al
deed men dat werk bij het Kadaster nog niet?
Ik ben er blij mee om juist die versie te hebben!
Adri den Boer
