Duitsland
Hollandse Cirkels in
Verslag
v
40 I Geo-Info I 2016-2
De Hollandse Cirkel is een instrument waar landmeters vanaf de zeven
tiende eeuw mee gewerkt hebben om in het open veld nauwkeurig hoe
ken op te meten of uit te zetten. De Hollandse Cirkel is uitgevonden door de
landmeter Jan Pieterszoon Dou. Het instrument is door hem beschreven in
een boekje uit 1612. In 1988 werd het instrument de naam van een stichting
voor de geschiedenis van de geodesie. Er bleven ook in Duitsland exempla
ren van het instrument museaal bewaard.
'Theodolite of Dutch Design'
D
hiBiidimtlïLhH <J¥lï
Üti|exiiiEiELZbnini^
WHÜrre jblcksfaczjRchnmg-
5idl£nifcpï-
BmtHHtfMn»
Mil*
AjEiDJabuum
tatrolabixim aii VoUkrru
■3*6<£lEia ïtiE Mtïïfêri»
i vuiTfi 19-jihmwdrn
ölw* ïrtndfr- ff. «0 nrv
Dijr>Xhmesarr ïi-ÉDcm.
->wïüii: "'14,00 rbi. Stindtr H
I3.r» on. lhiifS«wttMT 10-50
em, Crwldhr 172JB am
9LLe9i£n^43lilKikarpasn Glit
fbapHÉMfMNUlfc Hüka
Of het door het Engelse begrip 'Dutch
Circle Party' komt is onbekend, maar
nota bene in Zuid-Afrika heet het instru
ment ook anders: "Late 17th Century
Theodolite of Dutch Design as used by
early surveyors is housed in the National
Geo Spatial Office in Mobray, Cape Town."
www.commons.wikimedia.org
Een Hollandischer Kreis van Petrus a Call (Nijmegen
1676) in het Vermessungstechnisches Museum in
Dortmund kreeg aandacht voorop nummer 2011-3
van het tijdschrift De Hollandse Cirkel. De aanlei
ding was een donateursexcursie naar dat museum
op28juni 2011 (ook verslagen in Geo-lnfo 2011-9.)
Naar een daar ook presente Hollandse Cirkel van
De Steur (Leiden 'urn 1655') werd slechts in tekst
verwezen, want die stond al op hun museale
website. Maar er is meer bij de oosterburen.
In Jena...
Het museum Ernst-Haeckel-HausinJena heeft
volgens het portaal www.museen.thueringen.de
zelfs een Hollandischer Kreis in - let wel - haar col
lectie 'Experimentelle Wissenschaftsgeschichte'
(EVVG). De beschrijving: "DerHollandische Kreis
steütdie Weiterentwicklung des Astrolabiums dar
und dient als geodatisches Messgerat. Das Objekt
selbstistaufeinem höizernen Stander angebracht,
der durch einen Stab oder Stander zurri Einsatz
irn Gelande ausgetauscht werden kann. Aufdern
Kompass sind die französischen Abkürzungen der
Himmelsrichtungen eingraviert."
...en München
Het grote Deutsches Museum in München pronkt
op haar website www.deutsches-museum.de nog
met een 'Vollkreisinstrument von Franziskus Fiebig,
1. Halfte 17. Jahrhundert', ook met een kompas,
maar met verzwijgen van de naam .Hollandischer
"Hollandischer Kreis"in Jena (www.museen.thueringen.de).
"Hollandischer Kreis" van Petrus a Call, Nijmegen 1676, in Dortmund (foto Adri den Boer).
