Een nieuw soort geschiede
De Bosatlas online 1877-19
De Universiteitsbibliotheek Utrecht
is bezig, met medewerking van
Uitgeverij Noordhoff en de UB
Amsterdam, met het online
plaatsen van scans van alle kaarten
in alle Bosatlassen uitgegeven van
1877 tot en met 1939. Wanneer
deze nieuwe uitbreiding van de
website van de UB Utrecht begin
2017 toegankelijk zal zijn, kan zij
functioneren als een geschiedenis
atlas. Immers, met 36 edities
uitgegeven in een periode van
62jaar wordt elk afgebeeld gebied
gemiddeld om de twee jaar in
een nieuwe editie weergegeven,
en kunnen door vergelijking de
veranderingen in de tussenperiode
worden vastgesteld. Dat wordt
vergemakkelijkt aan de hand van
de commentaren die speciaal
hiervoor zijn geschreven en die de
veranderingen verklaren.
34
Geo-Info I 2016-5
Door Ferjan Ormeling
Figuur 1 - Natuurkundige kaarten van Noord-Amerika uit de eerste (1877) en de36e editie (1939).
Kaartsoorten
De atlas bevatte aanvankelijk voornamelijk natuur
kundige overzichtskaarten die de hydrografie en
het reliëf tonen, zoals in figuur 1, en staatkundige
kaarten waarop de verschillende staten met ver
schillende kleuren worden aangegeven, evenals
infrastructuur en nederzettingen, zoals in figuur
2. Soms werden beide kaartsoorten gecombi
neerd tot geografische overzichtskaarten, de
zowel natuurlijke als door de mens vervaardigde
objecten tonen.
Door het naast elkaar plaatsen van de kaarten
van hetzelfde gebied uit opeenvolgende edities
kan men de ontwikkelingen door de tijd volgen,
dat wil zeggen de ontwikkelingen in onze kennis
van de topografie (kustlijnen, rivieren en bergen),
ontwikkelingen in de selectie van nederzettingen
die belangrijk genoeg beoordeeld worden om
in de schoolatlas weergegeven te worden, ont
wikkelingen in de infrastructuur (spoorwegen,
tramlijnen, kanalen, onderzeese telegraafkabels en
vliegvelden) en natuurlijk de veranderingen in de
landsgrenzen of administratieve infrastructuur.
Naast de natuur- en staatkundige kaarten en
hun combinaties bevatte de atlas ook plat
tegronden van belangrijke plaatsen in Neder
land, de Nederlandse kolonies en de wereld,
zoals New York, Londen, Parijs en Istanbul.
Omdat het nogal bewerkelijk was om die
plattegronden up-to-date te houden, werd de
actualisering ervan slechts beperkt, om niet te
zeggen nauwelijks, uitgevoerd voor plaatsen
buiten het koninkrijk en haar kolonies. De plat
tegronden van Londen en New York werden
gedurende de 70 jaar die we hier bekijken
slechts driemaal bijgewerkt, en die van Istan
bul slechts eenmaal. Dus de in de Bosatlassen
opgenomen buitenlandse stadsplattegronden
zijn ongeschikt om aan de hand ervan stede
lijke ontwikkelingen te analyseren.
De atlassen bevatten ook typologische kaarten,
met voorbeelden van natuurlijke landschappen,
zoals van verschillende kustvormen, verschil
lende soorten delta's, Karst-verschijnselen, soor
ten koraalriffen en vulkanen, naast verschillende
