36 I
Geo-Info 1 2016-5
m
Ri R(J|lf
turgpH
Overat wcrrl44vl*n
Wtrtld
ITfl -
I»-
■.II.
1 i
inn
IF
M
Figuur 4 - Diagram dat het aantal natuur- en staatkundige overzichtskaarten (blauwe lijn) vergelijkt
met het aantal thematische kaarten (rode lijn) in opeenvolgende edities van de Bosatlas. in de eerste
36 edities bestonden de thematische kaarten voornamelijk uit kleine inzetkaarten.
UB-website om atlaskaarten
te vergelijken
Het bieden van een mogelijkheid om atlaskaarten
uit alle 36 opeenvolgende edities van de Bosat
las, van 1877 tot de Tweede Wereldoorlog, met
elkaar te vergelijken vormt de achtergrond van
het opzetten van deze uitbreiding van de website
van de UB. De geplande uitbreiding, die vooral
op gebruik door middelbare scholieren gericht
is, stelt gebruikers in staat om na te gaan hoe de
Nederlandse samenleving in het algemeen en de
atlasredacteuren in het bijzonder in het verleden
naar de wereld keken, en welke veranderingen er
optraden in hun houding, zoals die blijken uit de
kaarten en uit de structuur van de atlas. De verge
lijking van de kaarten stelt ze in staat vast te stellen
hoe onze kennis van de wereld verandert, door
de resultaten van ontdekkingen, zowel op zee als
op land. Die vergelijking stelt ze eveneens in staat
de veranderingen in de wereld zelf sedert 1877 te
bevatten, in de landsgrenzen (door gewapende
conflicten of internationale samenwerking), in de
infrastructuur (door aanleg van wegen, spoorwe
gen, stuwmeren, kanalen en havens) en in neder
zettingen door de urbanisatie.
Met behulp van deze atlas-tool beschikbaar ge
maakt door de Universiteitsbibliotheek Utrecht,
kunnen middelbareschoolleerlingen taken uitvoe
ren zoals:
Beschrijf de evolutie van een specifiek gebied
(van zijn infrastructuur, bevolking, grenzen,
administratieve indeling);
Beschrijf wat er in een specifieke periode overal
ter wereld gebeurde (bijv.: welke politieke ver
anderingen vonden onmiddellijk voorafgaand
aan de Tweede Wereldoorlog plaats?);
Beschrijf de veranderingen in de relaties tussen
buurlanden, zoals op te maken uit grenswijzi
gingen (bijv. zoals die tussen Brazilië, Bolivia en
Paraguay door de Chaco-oorlogen, of tussen
Chili, Bolivia en Peru (door de Salpeter-oorlo
gen), of tussen Ecuador, Peru en Colombia);
Beschrijf de exploratie van een specifiek gebied
zoals dat in de Bosatlas wordt weergegeven
(bijvoorbeeld van Nieuw-Guinea, van het Ca
nadese poolgebied, of van het Kongobekken,
of - iets heel anders - de veranderingen in de
dieptelijnen in de Stille Oceaan);
Ga na of er temporele verschillen bestaan in de
komst of het ontstaan van specifieke verschijn
selen in bepaalde werelddelen of over de hele
wereld (voorbeelden zijn de bouw van spoor
wegen, van stuwmeren, of het ontstaan van
steden met meer dan een miljoen inwoners).
Voor het uitvoeren van deze en vergelijkbare taken
moeten de leerlingen het redactionele proces
reconstrueren: waarom werden die veranderingen
aangebracht op de kaart, door welke gebeurtenis
sen moeten de kaarten veranderd worden, waar-
om achtten de redacteuren die gebeurtenissen
voldoende relevant om in de atlas gereflecteerd te
worden, wat was de toenmalige houding van de
maatschappij ten opzichte van die gebeurtenis
sen, enzovoort. De leerlingen zullen naar Wikipe-
dia verwezen worden om de antwoorden op die
vragen te vinden.
Om de leerlingen bij het vinden van die antwoor
den te helpen zijn er commentaren vervaardigd
die de veranderingen tussen dezelfde kaarten uit
opeenvolgende edities benadrukken en verwijzen
naar de veranderingen in de weergegeven of
geselecteerde verschijnselen. Naast een algemene
inleiding in de atlas en zijn structuur, in de gebruik
te symbolen en de weergave van plaatsnamen, is
er een handboek van 250pp geschreven (dat in
gedeelten opgenomen zal worden op de website,
gekoppeld aan individuele kaarten) om te helpen
bij de interpretatie van de verschillen tussen op
eenvolgende kaarten van hetzelfde gebied. Op
deze manier helpt deze atlas-tool de leerlingen
een beter begrip te krijgen van de recente ge
schiedenis van de wereld tussen 1877 en 1939.
Waarschijnlijk is uw onmiddellijke reactie hierop:
waarom worden niet alle Bosatlassen van 1877 tot
heden in deze website opgenomen? Er zijn daar
voor 3 redenen:
1. In de eerste plaats de menskracht: het is al
moeilijk genoeg geweest om, sedert de aan
vang van het project rond Kerstmis 2015, alle
veranderingen op alle kaarten in deze 36 edi
ties te beschrijven. Het was niet haalbaar om
alle 55 edities te doen.
2. De tweede reden is copyright. De 37e editie
is in 1947 uitgekomen, in 2017 is dat 70 jaar
geleden, en de uitgever zou dan geen bezwaar
meer kunnen maken tegen de opname ervan.
Feitelijk is er sprake van goede samenwerking
met Noordhoff in dit project, en we zullen
waarschijnlijk op termijn toestemming krijgen
om de gescande atlasedities tot in de jaren '50
of zelfs de zestiger jaren uit te breiden. Wat telt
voor de uitgever is dat dit project de verkoop
van de huidige edities niet ongunstig moet
beïnvloeden. De 54e editie is thans de meest
actuele, in 2017 zal de 55e editie worden uit
gebracht.
3. De derde en meest belangrijke reden is de
structuur van de atlas. Sedert de jaren '60
van de vorige eeuw is de atlas fundamenteel
veranderd van een referentie-schoolatlas in
een thematische schoolatlas. Meer dan 70%
van de atlaspagina's is nu bedekt met thema
tische kaarten, in tegenstelling tot de 10% van
vóór de Tweede Wereldoorlog. Hoewel de
nieuwere atlassen nog steeds de traditionele
natuurkundige, staatkundige en geografische
overzichtskaarten bevatten, vallen ze nu weg
tussen alle thematische kaarten. En deze
thematische kaarten hebben een veel kortere
levensduur, vaak worden ze maar 3 tot 4 edities
gevoerd voordat ze weer door andere worden
