m
Kaf
WBBÊ
m -
u
l|ÉH
bdr'-
'«Sr
■'^tt
HB
KlÉiifllfl
t ;^n-
wk
1 aE 1
3d 9
".'VCi
LUJli
Mi
ïtii
im
few ft'
ws
--Is.: v.
is?
f
y%
;TV
Si
IWJt
Vjf'-
r Jtssasu
1 a- éi
38
Geo-Info I 2016-5
altijd een tendens om de prestaties uit het verle
den van landgenoten in een gunstiger licht voor
te stellen en voor de kaarten die perioden uit de
geschiedenis te selecteren waarin het vaderland
zijn maximale uitbreiding had. Dat gebeurde ook
in Nederland. Eén van de favoriete kaarten uit
Nederlandse geschiedenis-atlassen is die welke
het Nederlandse handelsrijk in de 17e eeuw
toont, toen de VOC en WIC grote kuststroken
van Noord- en Zuid-Amerika, Azië en Afrika
controleerde. Bulgaarse geschiedenisatlassen
nemen voor een kaart van de Middeleeuwen
altijd de 13e eeuw, toen het land onder Tsaar Ivan
Aven het grootste deel van de Balkan beheerste;
Servische geschiedenisatlassen geven voor een
kaart van de Middeleeuwen de voorkeur aan de
14e eeuw, omdat het toen onder koning Stefan
Dusjan zijn maximale uitbreiding kende.
Ook schoolatlassen zijn bevooroordeeld. School
atlassen van Europa bevatten kaarten van afzon
derlijke Europese staten op relatief grote schalen,
en laten van andere werelddelen alleen overzichts
kaarten zien. Dat noemen we geografische voor
oordeel of vooringenomenheid (bias) en die houdt
verband met de geografische afstand. Die geo
grafische bias is ook aanwijsbaar in de volgorde
waarin de kaarten in de atlas worden gepresen
teerd: landen waarmee we ons meer verwant
voelen worden eerder opgenomen in de volgorde
van kaarten van Europese landen, en landen die als
minder verwant worden ervaren komen later.
Europese schoolatlassen bevatten wereldkaarten
met Europa in het centrum, terwijl schoolatlassen
uit Amerika dat land als centrum nemen, zelfs
Figuur 6 - Functionaliteit die een map sequence mode realiseert (met als voorbeeld alle kaarten uit de
eerste druk).
als dat betekent dat Azië dan in tweeën moet
worden gedeeld. Het land waar de schoolatlas is
uitgegeven krijgt - samen met zijn overzeese ge
bieden als het die (nog) heeft - altijd de meeste
nadruk. Ook de keuze van thema's voor de thema
tische kaarten wordt door vooroordelen bepaald.
Schoolatlassen uit Sri Lanka bevatten wereld
kaarten van het analfabetisme - omdat het land
daarop een goed figuur slaat in verhouding tot
de omgevende landen; Zweedse schoolatlassen
S3
1SS7
1890
IS
1599
190S
- -
1415
mi
1914
-
191B
1919
1921
1922
192.3
Figuur 7 - Functionaliteit die een atlas sequence mode realiseert: staatkundige kaarten van Afrika uit
opeenvolgende edities (1887-1923).
tonen wereldkaarten van de kindersterfte, omdat
die in Zweden, mondiaal gezien, het laagste is.
Na deze preambule zal het duidelijk zijn dat wan
neer opeenvolgende edities van een schoolatlas
de basis vormen van een geschiedenisatlas, zoals
hier het geval is, het resultaat ook bevooroordeeld
is. Dat betekent dat wanneer schoolkinderen taken
moeten uitvoeren aan de hand van de atlaswebsite,
ze zich moeten realiseren dat er van vooroordelen
sprake is. In de Bosatlas is er altijd minder aandacht
voor de werelddelen dan voor Europa, de voor
malige Nederlandse kolonies uitgezonderd, met
inbegrip van Zuid-Afrika waarmee we ons nog ver
want voelden, ondanks het feit dat de Britten het
verwierven toen wij door Napoleon bezet waren.
Het zou in de 19e eeuw op een aparte, grootscha
lige kaart worden weergegeven, zodat de nieuwe
onafhankelijke Boerenrepublieken konden worden
getoond, die in 1902 weer werden veroverd door
de Britten toen er goud werd gevonden.
Interpretatievoorbeeld
In deze paragraaf zullen enkele voorbeelden
worden beschreven van een mogelijk gebruik van
deze op de Bosatlas gebaseerde atlas tool, ont
leend respectievelijk aan de geschiedenis van de
exploratie, aan door de natuur en door de mens
gegenereerde veranderingen, en aan veranderin
gen in de houding ten opzichte van de gebeurte
nissen, hetzij van de redacteuren, de opvoedkun
dige autoriteiten of de samenleving als geheel.
Exploratie: een voorbeeld hiervan is de geleide
lijke ontsluiering van Midden-Afrika (zie figuur 8).
