Die Kartenmacher aus Gotha
Film
In de Filmacademie in Amsterdam
werd op vrijdag 18 november 2016
de Nederlandse première gehouden
van de film Die Kartenmacher aus
Gotha, van Otto Schuurman en
Joachim Jager. Het is een anderhalf
uur durende documentaire
die de neergang beschrijft van
het roemruchte kartografische
uitgevershuis Justus Perthes uit Gotha.
34
Geo-Info 1 2016-6
In de i9e eeuw was deze uit 1785 stammende
uitgeverij wereldwijd de bekendste atlasprodu
cent, met uitgaven als de Physikalische Atlas van
Berghaus, de schoolatlassen van Sydow-Wagner
en de Stieler atlas, de beroemdste handatlas
ooit. Ouderen onder ons hebben op de mid
delbare school mogelijk nog een wandkaart van
Justus Perthes voor de klas zien hangen. De uit
geverij speelde een hoofdrol bij de i9e-eeuwse
exploratie van de toen nog overgebleven witte
plekken op aarde - niet alleen door ze in kaart
vorm weer te geven, maar men stimuleerde
ook actief expedities. Het geografische vakblad
Petermanns (Geographische) Mitteilungen, waarin
over al die expedities werd bericht en de
resultaten in kaartvorm werden weergegeven,
was ook een Perthes-uitgave. In de 20e eeuw liet
men zich onvermijdelijk voor het karretje van
de oorlogspropaganda spannen, zoals dat ook
bij de entente/geallieerden gebeurde. Na de
Tweede Wereldoorlog had men de pech dat
Gotha, evenals alle andere belangrijke Duitse
kartografische uitgeverijen, in de Russische
bezettingszone en vervolgens in de DDR kwam
te liggen. Voor de kapitaalkrachtige West-Duitse
markt kwamen daar nieuwe kartografische
uitgeverijen op, zoals Bertelsmann in Gütersloh,
en minder belangrijke atlasproducenten zoals
Westermann uit Braunschweig veroverden de
schoolboekenmarkt.
Intussen bleef in Gotha de redactionele kwa
liteit van de uitgaven onovertroffen, maar op
technisch gebied en bij de reproductie raakte
men allengs achter bij het Westen. De eige
naren, de familie Perthes, werden de facto
onteigend, en ze vluchtten met een aantal
vakmensen naar het West-Duitse Darmstadt
waar men de wandkaartproductie voortzette.
In Gotha werd het bedrijf omgedoopt in het
V.E.B.(volkseigenes Betrieb) Hermann Haack,
zo hernoemd naar de hoofdkartograaf van
het bedrijf. Met zijn specifieke stijl heeft hij de
20e-eeuwse wandkaarten vormgegeven, en
niet alleen in Duitsland. Ik was zelf als een van
de weinige buitenlanders bij het jubileum
feest, het 200-Jahrfeier van het V.E.B. Hermann
Haack in Gotha in 1985. Bij die kennismaking
bleek men in de problemen te zitten: produc
ten voor de wereldmarkt, zoals een wereld-
verkeersatlas, waren geflopt en het parade
paardje, de Haack Grosser Weltatlas, deed het
minder goed dan verwacht; de uitgeverij was
te groot voor de kleine binnenlandse markt.
De marketingafdeling bleek onvoldoende in
staat zich internationaal te herprofileren en
men kwam wat naïef over, hamerend op de
zekerheden en de kwaliteit van het verleden,
die er niet allemaal meer toe bleken te doen.
Na de Wiedervereinigung in 1990 dreigde het
grote West-Duitse Westermann het bedrijf op
te slokken, maar dankzij steun van het Gothaer
personeel werd het bedrijf door de Treuhand-
