Alleen op de wereld
in kaart
Column
2017-1 I Geo-Info
Recentelijk is er nogal wat aandacht geweest voor het
boek Alleen op de wereld. Een geactualiseerde versie ervan
werd als televisieserie uitgezonden. Een geheel nieuwe
bewerking met plaatjes van de populaire Frans-Nederlandse
illustratrice Charlotte Dematons prijkt in grote stapels in de
boekwinkel. Wat de aanleiding is voor die aandacht weet ik
eigenlijk niet.
Het boek dateert oorspronkelijk uit 1878. Het is geschre
ven door de Fransman Hector Malot (1830-1907) die het de
titel Sans familie meegaf, letterlijk vertaald dus Zonder familie.
Malot schreef meer dan zeventig boeken, maar Sans famille
maakte hem onsterfelijk. Al twee jaar na verschijning van het
Franse origineel verscheen een vertaling in het Nederlands en
die heette meteen al Alleen op de wereld. De vertaling was, net
als het origineel, een doorslaand succes. Hoe vaak het boek
ook werd herdrukt, opnieuw vertaald, bewerkt, verkort in een
omnibus gebundeld en geheel herzien, de titel was en bleef
Alleen op de wereld. Zonder op de merites van de diverse verta
lingen en bewerkingen in te gaan, kunnen we wel vaststellen
dat die titel 'alleen op de wereld' eigenlijk nergens op slaat.
De hoofdpersoon van het boek, de vondeling Rémi, is vrijwel
nooit alleen. Integendeel. Nog los van het feit dat helemaal
niemand 'alleen op de wereld' is gezien de ruim zeven miljard
mensen die er momenteel op onze planeet rondlopen (en
toen Hector Malot zijn boek schreef waren het er ook al meer
dan een miljard Wat dat aangaat is de oorspronkelijke titel,
Zonder familie' veel toepasselijker. Want ook al is niemand
'zonder familie, voor Rémi in het boek duurt het toch heel
lang voor hij zijn familie gevonden heeft.
Het is verleidelijk te filosoferen over wat het over
Nederland en de Nederlanders zegt, dat 'alleen op de wereld'
kennelijk erger is dan 'zonder familie, Ook in andere talen heeft
het boek trouwens een andere titel: in het Engels heet het
Nobody's boy' in het Duits Heimatlos. Maar goed, terug naar de
context van de geo-informatie.
De nieuwe bewerking die verscheen bij uitgeverij Gott-
mer heeft niet alleen aantrekkelijke illustraties: de schutbladen
van het boek - vóór en achter - bevatten een landkaart. Er is
op te zien welk traject Rémi aflegt op zijn avontuurlijke zwerf
tocht door Europa, met name Frankrijk. En daardoor gebeurt
er iets bijzonders. Het verzonnen, dramatische verhaal over de
arme vondeling Rémi die telkens weer op andere wijze, met
andere lotgenoten, dieren, vrienden en kennissen moeizaam
in zijn levensonderhoud moet voorzien, wordt door de kaar
ten voor- en achterin het boek opeens 'echt. En dit gaat nog
verder: op de website van de uitgeverij is een filmpje te zien
waarin illustratrice Charlotte Dematons vertelt over haar reis
door Frankrijk, met de atlas bij de hand, om Remi's tocht na
te volgen, ter inspiratie voor haar illustraties bij het boek (zie
www.youtube.com/watch?v=i51lztPhS4o&feature=youtu.be).
Dit gegeven onderstreept, heel in het kort geformuleerd,
de bijzondere en unieke kracht van geo-informatie. De kaar
ten maken van het sprookje over Rémi een reële en tastbare
geschiedenis, waardoor de lezer zich nog beter in het verhaal
kan inleven. Dit is zo sterk, dat als van een compleet verzon
nen regio een kaart wordt vervaardigd, ook dat het realiteits
gehalte verhoogt. Denk bijvoorbeeld aan de kaart die behoort
bij het boek In de ban van de ring van J.J.R. Tolkien, met Eriador,
Haradwaith, Mordor en de baai van Belfalas.
Kaarten en andere vormen van geografische informatie
bieden houvast, maken de wereld om ons heen begrijpelijker
en toegankelijker en maken ook duidelijk dat we niet 'alleen
op de wereld' zijn. Aan het geval van Rémi zien we ook dat
kaarten een brug slaan tussen de fictieve en de echte wereld.
Daarom pleit ik ervoor om elke vorm van communicatie:
boek, artikel, blog, column, vergezeld te doen gaan van geo-
informatie. Die geo-informatie maakt boeken, artikelen, blogs
en columns beter te begrijpen. De bronnen hiervoor zijn
eindeloos. Boeken, kranten, tijdschriften, prenten, plattegron
den... En natuurlijk websites van bibliotheken en gespecia
liseerde documentatie-instellingen, maar ook heel veel 'vrije'
internetbronnen bevatten een weelde aan geografische en
kartografische producten, gratis of niet. De keerzijde van die
weelde is de ondoorgrondelijke onoverzichtelijkheid van het
aanbod. Daarin enige orde scheppen, in nationaal verband,
tezamen met collega's van relevante erfgoed-instellingen, is
en blijft een ambitie van me - daarover weer een andere keer.
Intussen kan de nieuwste uitgave van Alleen op de wereld
van Hector Malot - compleet met kaarten van Frankrijk -
uitgangspunt zijn voor een originele vakantie. Leuk - en dan
vooral niet 'zonder familie'!
Reinder Storm
Conservator Cartografie, Geografie en Reizen
Bijzondere Collecties, Universiteit van Amsterdam
r.storm@uva.nl
