DOU, landmeters in Rijnland en Ho
Boek
Diederik Aten en Paul Schevenhoven
(red.), DOU, landmeters in Rijnland
en Hollands Noorderkwartier,
1600-1680. Full color 128 pagina's,
Leiden/Heerhugowaard 2016, 15 en
verkrijgbaar via: archief@rijnland.net
en post@hhnk.nl.
8
Geo-Info I 2017-3
In december presenteerden het hoogheem
raadschap van Rijnland en De Vrienden van de
Hondsbossche in Spaarndam hun gezamenlijke
uitgave DOU, landmeters in Rijnland en Hollands
Noorderkwartier 1600-1680. De Vrienden van de
Hondsbossche is een in 1981 opgerichte kring
voor Noord-Hollandse waterstaatsgeschiede
nis. In 2014 werd Rijnland door De Vrienden
van de Hondsbossche benaderd om mee te
werken aan hun 33e uitgave, die als onderwerp
de 17e-eeuwse kaarten van de bekende Leidse
landmetersfamilie Dou moest krijgen. Leden
van deze familie waren in Rijnland én ten
noorden van het IJ actief geweest. Dat had veel
kaarten van hun hand opgeleverd. Sommige
kaarten beslaan een groot gebied, zoals de
overzichtskaarten van Rijnland (1647) en van het
in de regio ten noorden van het IJ werkzame
hoogheemraadschap van de Uitwaterende
Sluizen (1680). Andere kaarten brengen een
plaatselijk of regionaal probleem in kaart: oever
afslag langs het Haarlemmermeer bij Aalsmeer
of door konijnen veroorzaakte zandverstuivin
gen langs de rand van de duinen.
De prachtig geïllustreerde uitgave begint met
levensbeschrijvingen van drie opeenvolgende
generaties landmeters Dou. Vervolgens komt er
een heel artikel over de Hollandse Cirkel, zoals
bekend het door Jan Pieterszoon Dou ontwik
kelde landmeetinstrument! Daarna volgen
beschrijvingen van Rijnlandse kaarten van drie
generaties Dou. Het geheel wordt besloten
door beschrijvingen van kaarten die Jan Pieters
zoon Dou en zijn zoon Johannes maakten van
gebieden ten noorden van het IJ.
Uitgelezen boek
Drie Rijnlanders; Joke Manshanden, Gert Koese
en Paul Schevenhoven, schreven de hoofdstuk
ken over de drie Dou's en over hun Rijnlandse
kaarten. Heel mooi zijn de twee 3D-kaarten van
het dorp Boskoop, afkomstig uit de nalatenschap
van de in 1901 overleden gemeentearchivaris
van Leiden. Han van Zwet schreef over Dou en
de Hollandse Cirkel. Hij laat niet na te vermelden
dat Johan Pietersz. Dou na de twee boekjes uit
1600 met zijn vriend en collega Johan Sems zijn
Tractaet, opgedragen aan prins Maurits, alléén
schreef. Zie: Tractaet vantmaken endegebruycken
eens nieu gheordonneerden Mathematischen
Instruments uit 1612. Daarin was hij zo kritisch over
het meetkruis dat hij het graag vernieuwend
uitbreidde. Hij voegde primair een om het
midden draaiende wijzer toe met een derde paar
vizieren (en liet het daar niet bij). In het boek heet
het een 'one shop stopping'-concept en een
multitool: een kwadrant als tweede instrument
werd immers overbodig? Tot in de 19e eeuw werd
dit hét hoekmeetinstrument, maar nog zonder
de naam Hollandse Cirkel. H.C. Pouls, auteur van
een monografie over dit onderwerp, denkt dat die
benaming voor de eerste keer eind ige eeuw opdook
in een studie van de Fransman A. Laussedat over
de geschiedenis van meetinstrumenten, methoden
en topografische karteringen',aldus Han van
Zwet. Het object was zo niet-Frans dat hij het
instrument cerclehollandais noemde. 'Alweer
volgens Pouls brak die naam pas door in de tweede
Diederik Aten i
Jan de Kruin
Gert Koe Ac
Joke Manshanden
Pan! Schevenhoven
Han van Zwet
