rsus in Rio de Janeiro
THEMA
2017-4 I Geo-Info
53
Figuur2 - Interview tijdens het veldwerk.
spronkelijk Alminhas heette ('de kleine zielen',
genoemd naar een kinderbegraafplaats die
daar vroeger gevestigd was). Een rijke grondei
genaar was er sindsdien in geslaagd deze naam
op de topografische kaart te laten veranderen
in Bela Vista, en inderdaad wordt die naam
ook gebruikt voor het dorpje in de GeoNa-
mes naamserver. Maar de lokale bevolking
(zie figuur2), hoewel daarvan op de hoogte,
gebruikt die naam nooit. Tijdens het veldwerk
bleek dat ze alleen naar hun dorp verwijzen
onder de naam Serra do Piloto, naar de bergrug
waarop het dorp ligt. Ook berichten in de lokale
pers, spandoeken en richtingborden verwijzen
allemaal naar Serra do Piloto. Bij navraag onder
de lokale zegslieden, beweerden enkelen dat
de naam ontstaan zou zijn na een vliegtuig
ongeluk waarbij een vliegtuig tegen de berg
aanvloog. Maar dat moet een bedenksel zijn: al
Figuur 3 - Opschrift op het hek van de dorpskerk in Serra do Piioto.
degenen die niet vloeiend Portugees spraken
en door IBGE-technisch personeel dat gewend
was om veldwerk te doen. Elke groep kreeg
een kaart en luchtfoto van hun gebied mee,
waarop de locatie van de niet met zekerheid
benoemde objecten stond aangegeven (zie
figuur 1), evenals een lijst daarvan. Ter plaatse
werden informanten gezocht, men verwees
ons naar mensen die veel van de geschiedenis
wisten en met hun hulp wisten we de meeste
van de twijfelachtige gevallen op te lossen.
Twijfelachtige gevallen
Een van de twijfelachtige gevallen betrof de
naam van een dorpje in de bergen dat oor-
op i9e-eeuwse kaarten komt de naam Serra do
Piloto voor en toen waren er nog geen vlieg
tuigen. Midden in het dorp Serra do Piloto ligt
de kerk Sao Joao Marcos (figuur 3), gebouwd
in de jaren 40 toen de naburige stad van die
naam onder water kwam te staan vanwege de
aanleg van een stuwmeer om Rio de Janeiro
van water te voorzien. De heiligenbeelden uit
de kerken van die stad zijn toen naar dit dorp
overgebracht.
Na de verzameling van alle namen die gecer
tificeerd moesten worden, keerde de groep
cursisten weer naar Rio terug en bereidde de
geografische namen voor om in te dienen
bij het 'Namenbureau'. Een vergadering van een
Namenbureau werd gesimuleerd, waarbij de
argumenten om de namen te standaardiseren
zoals voorgesteld werden besproken door de
veldwerkgroepen en uiteindelijk gecertificeerd.
De volgende stap bestond uit instructie in
het opbouwen van namendatabases - in
perfecte omstandigheden, want het klaslokaal
was uitgerust met laptops voor alle deelne
mers, voorzien van de juiste software. Na de
opbouw van de database werden demon
straties gegeven hoe daaruit producten af te
leiden, zoals gazetteers (plaatsnamenlijsten)
en automatisch gelabelde kaarten.
Er werd een oefening in kaartbelettering
gehouden om te laten zien dat het nodig is om
de kaartnamen in categorieën te verdelen, met
specifieke lettertypestijlen voor elke catego
rie, om ze makkelijker op de kaart te kunnen
herkennen. Omdat standaardisatie van namen
geen zin heeft zonder bekendmaking en
verspreiding van de gestandaardiseerde namen,
werden nationale programma's voor dit doel
besproken, evenals wereldwijde en commer
ciële naamservers. Ook werd de internationale
namenstandaardisatie besproken, met de extra
problemen van conversiesystemen tussen
verschillende schriftvormen, en het bestaan van
exoniemen, aan de hand van de redactionele
keuzes die voorde naamgeving in een schoolat
las van de wereld gemaakt moeten worden.
Kartografen van de Universiteit Utrecht, de Topo
grafische Dienst en Wolters-Noordhoff hebben in
de jaren 80 de stoot gegeven tot het geven van
toponymiecursussen voor de UNGEGN, en een
twintigtal jaren doen we dat nu samen met karto
grafen uit Duitsland (BKG) en Canada. De cursisten
zijn steeds topografen en kartografen van topo
grafische diensten en andere instanties die zich
met de standaardisering van geografische namen
bezighouden, en ingewijd moeten worden in
deze problematiek. Daarbij komen dus zowel de
theorie, het verzamelen van namen in het terrein
en hun bewerking en invoer in namendatabases
aan de orde.
Het lesmateriaal dat voor deze cursus werd
gebruikt, is ook in te zien op de website van
de UNGEGN: unstats.un.org/unsd/geoinfo/
UNGEGN/Toponymy_Training_Brazil.html
Ferjan Ormeiing
