Gaat topografische dienst
Utrecht verlaten?
42 I Geo-Info I 2017-5
„-u—4/v=r
KA.&. HUrj VAM DEM ARBEID - UTRECHT
Later suikerzakje van onderkomen van Opnemings-
dienstin WOU (www.zwingelspaan.nl/suikerzakjes).
productiemiddelen, maar historialia waren.
In de inleiding van dit meerjarenverslag
van directeur Von Frijtag Drabbe heet het
ongewenst om de verslagen van de Duitsers
over 1940-1943 én dat van de waarnemend
directeur over 1944 te beschouwen als offici-
ele documenten. 'Mitsdien zal zo goed mogelijk
over de periode 1938-1945 een verslag mijnerzijds
volgen', aldus de directeur sinds 1947, maar dat
gebeurde niet meer!
Utrechtse huisvesting
Volgens de brief van de Wehrmachtsbefehlsha-
ber van 21 november 1943 aan Raumungskom-
missar Oberführer Hogendörfer heeft verhuizing
van de Topografische Dienst naar Utrecht een
technisch motief: daar zat al 'das Kriegskarten- und
Vermessungsamt Utrecht' in het pand Oudenoord
12. Het ging op Oudenoord en Ondiep in Utrecht
beide om door de Wehrmacht gevorderde en
daarvóór dankzij de bezetting deels in onbruik
geraakte panden van het RK Werkliedenverbond
(vanaf 1945 de Katholieke Arbeidersbeweging
(KAB) geheten). Had niet het Nederlands epis
copaat op 3 augustus 1941 geprotesteerd tegen
de ondertoezichtstelling van de katholieke vak
beweging en haar drukwerk? Hadden daardoor
de rk-arbeiders niet massaal hun lidmaatschap
verder opgezegd en waren niet zo'n 140 katho
lieke bladen toen verboden? Werd ook de
daar geredigeerde en gedrukte Volkskrant per
oktober 1941 niet opgeheven? Het 'Huis van den
Arbeid' (toen Oudenoord nr 12, sinds 1986 nr 340)
was pas in oktober 1940 klaar en ingewijd door
kardinaal Jan de Jong. De drukkerij Lumax (Licht)
werd in 1918 al door de Katholieke Arbeidersvak
bond opgericht en drukte veel katholieke uit
gaven. Lumax hield eind jaren 70 op te bestaan,
maar het iconische pand is er nog. Afgaand op
het bijschrift bij de hierbij overgenomen foto
werd de drukkerij minstens deels leeggeroofd
voor de Topografische Dienst hem betrok:
'De roversklauw van den bezetter verhinderde de
op handen zijnde viering van het zilveren Lumax-
jubileum. Met niets ontziende 'Gründlichkeit' werd
het schone gebouw ontluisterd en leeggeroofd.'
'Het ligt voor de hand te veronderstellen dat de
drukkerij van de dienst aan het Ondiep gehuisvest
werd met de machines uit Den Haag, want Lumax
zelf had immers niets meer', aldus een boek van
de architectuur-historica van de gemeente
Utrecht uit 2005 (overigens in de paragraaf met
die vreemde kop 'De cartografische afdeling van
de NSB"). Deze publicatie meldt ook: 'Het is bekend
dat er voor het personeel speciale vrachtwagens
werden ingezet om hen te vervoeren van Den
Haag naar Utrecht en terug.Wel is bekend dat
veel kaartmateriaal in de allerlaatste periode nog
vernietigd is door de bezetter. Toen de oorlog voorbij
In de oorlogstijd Is door herhaal de
bonmardenn'iilen hel gebouw van
de Topografische dienst aan de Fiin-
cessegracht te Den Haag ernstig
beschadigd; deswege werd door de
druk der omstandigheden deze
dienst overgeplaatst naar de druk
kerij „Lumax" aan het Ondiep te
Utrecht, Daar nam deze afd. drie
kwart van de ruimte in beslag en
bii voortduring ie er vanwege de
Knth. Arb. Beweging, wier dtirkko-
rü ernstig in haar ontwikkeling
werd belemmerd, bij de minister op
aangedrongen de Topografische
dienst te doen verplaatsen. In dit
verband kan thans melding wor
den gemaakt van liet feit, dat de
min, van Wederopbouw de gemeen
te Delft heeft verzocht enkele nog
ongebruikt staande gebouwen van de
Technische Hogeschool ter beschik
king te stellen om er de topografi
sche dienst onder te brengen.
Daar deze leegstaande gebouwen
'hans in orde worden gemaakt voor
bewoning, is do conclusie gewet
tigd dat binnen niet al te lange ;i1d
de Topografische Dienst Utrecht
metterwoon zal verlaten.
Utrechtsch Nieuwsblad, 17 september 1947 (de
verplaatsing naar Utrecht was anders dan hierin
vermeld is van voor de bombardementen).
was, werd de van oorsprong Nederlandse dienst in
september 1945 gewoon weer in werking gesteld.'
Na WOII zou de dienst veel langer in Utrecht
blijven dan gewild en gedacht. Op 20 novem
ber 1945 schreef generaal Kruls, Chef van de
Generale Staf, aan wat toen weer de minister van
Oorlog heette een brief op poten. Het ministerie
van O, K en W zou het al in herstel zijnde Haagse
pand gaan betrekken, zo had hij gehoord en
dat was funest voor de Topografische Dienst.
De onbetrouwbare minister zag geen reden
tot ongerustheid en dat werd netjes gearchi
veerd! Op 3 juni 1948 zou toch in het Algemeen
Handelsblad staan: 'Zoals bekend werd het
gebouw van de Topographische Dienst aan de
Prinsessegracht te Den Haag toegewezen aan het
ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschap
pen.' Op 21 februari 1947 vroeg de KAB - steeds
geconfronteerd met uitstel van teruggave van
hun pand - om vast een stuk kelder te mogen
gebruiken. De dienstleiding schreef hun minister
dat dat echt niet kon. Op 22 maart 1947 schreef
die via de Genie dat 'kaarten en stenen' wel naar
een Utrechts militair kledingmagazijn konden.
De dienst antwoordde opnieuw geen enkel
deel van Oudenoord 12 te kunnen ontruimen.
Het moet afzien zijn geweest: machines van de
dienst en de Lumax-drukkerij stonden tegen
elkaar aan in dezelfde zaal. In juli 1947 versche
nen er drie verhalen in De Volkskrant dankzij de
KAB-voorzitter Adrianus de Bruijn (de latere KVP-
minister). Directeur Von Frijtag Drabbe - zelf ook
katholiek- was woedend. De stukken hadden het
Interieur van de drukkerij en uitgeverij Lumax (Ondiep 6) te Utrecht: drukkerij met de door de bezetter
tijdens de Tweede Wereldoorlog gevorderde machines, ca 1945, collectie Het Utrechts Archief 119207.
Ook opgenomen in het 30-jarig-jubileumboek 'Van Vonk tot Vlam' van Lumax, Utrecht 1947.
GEFORDERT
BWALri &AC D| ft WFHn*ACk1
GEVORDERD
tHJOf Oi WflIMAOfP
