Op reis
in de ondergrond
Column
2018-2 I Geo-Info
"Het is een reis in de ondergrond" zei mijn collega
vandaag. En dat is precies het gevoel dat ik heb, sinds ik op
1 januari begon aan mijn nieuwe klus bij het Programma
bureau Basisregistratie Ondergrond (BRO). Met behulp van
storymaps wordt de ondergrond van Nederland beeldend
weergegeven. De combinatie van kaarten, filmpjes, uitleg
en verhalen geeft een prachtig inzicht in de bodem. Het is
als een reis langs met klei opgevulde spleten uit de ijstijd en
zandafzettingen uit de tijd dat de Noordzee er nog niet was,
maar ook langs grondwaterreserves en aardwarmtesystemen
in de diepe ondergrond (tot 8.000 m). Een fascinerende reis,
waardoor er een wereld opengaat. Opeens is het belang van
voldoende inzicht in de structuur van de ondergrond zon
neklaar. Maar het is ook in één keer duidelijk waarom het zo
nu en dan mis gaat met de aanleg van infrastructuur.
Ter illustratie: een paar maanden geleden stond de
heraanleg van het spoor Zwolle-Kampen volop in het nieuws.
NRC december 2017: 'Vorige week ontdekte spoorbeheerder
ProRail dat het niet veilig is om de trein op het vernieuwde
spoor de gewenste snelheid van 140 kilometer per uur te
laten rijden. De veenbodem is te instabiel, te zacht. De treinen
mogen niet harder dan 100 kilometer per uur, net als de oude
diesels.' "De ondergrond is vooraf niet goed genoeg in beeld
gebracht', geeft ProRail op de eigen website toe: Met de
verhoging van de snelheid van 100 naar 140 kilometer per
uur neemt ook de 'impact' op de bodem toe."Verderop in
het artikel wordt gesteld, dat je geen spoorlijn kunt aanleg
gen of verbeteren zonder een goede inschatting te maken
van de geologische structuur van de bodem. De aanleg van
spoorbanen in de beruchte, slappe Nederlandse grond vereist
specialistische kennis.
En dat gaat natuurlijk niet alleen op voor de aanleg van
spoorbanen. Nederland staat de komende jaren voor een
aantal grote opgaven waar de ondergrond een grote rol in
speelt. Allereerst is dat de energietransitie. Om in 2050 van
het aardgas af te zijn, zullen nieuwe energiebronnen massaal
worden ingezet. Aardwarmte en warmte-koude opslag gaan
daar een grote rol bij spelen. We gaan op zoek naar bestaande
boorputten die hergebruikt kunnen worden voor de aanleg
van geothermische systemen in de diepe ondergrond.
Waar nieuwe boringen uitgevoerd moeten worden, willen we
natuurlijk niet dat die dwars door grondwaterreserves heen
lopen. Lekkage zou kunnen leiden tot ernstige vervuiling
van het grondwater. Hier kan visualisatie van de ondergrond
een grote rol spelen bij het adviseren van management en
bestuurders.
Een andere grote opgave is de bouw van één miljoen
nieuwe huizen in bestaand stedelijk gebied. In de hele bouw
keten zijn geotechnische gegevens van groot belang: vanaf
de planvorming tot en met de oplevering. Het terugdringen
van faalkosten en minder vertraging door procedures draagt
bij aan besparingen, productie en samenwerkingskansen.
Goed, het belang van inzicht in de complexe ondergrond
lijkt duidelijk. Dat inzicht begint bij de beschikbaarheid van
de juiste gegevens en eindigt bij de juiste interpretatie en
inzet ervan. Op dit moment zijn er al veel gegevens over de
ondiepe en diepe ondergrond beschikbaar. De gegevens zijn
echter nog versnipperd en van wisselende kwaliteit. De Basis
registratie Ondergrond gaat daar het verschil in maken. Via de
BRO zijn veel gegevens straks in dezelfde mate gedigitaliseerd,
gestandaardiseerd en geharmoniseerd en voor iedereen vrij
beschikbaar.
De BRO is de laatste toevoeging aan het stelsel van
basisregistraties en voegt daar gegevens over de ondergrond
(bodem, geologie, grondwater, mijnbouw) aan toe. Het invoe
ren van de BRO is een grote klus. Daarom gebeurt het in vier
verschillende stappen (tranches). Op 1 januari 2018 is de wet in
werking getreden voor een beperkt aantal registratieobjecten,
waaronder de mijnbouwwetvergunning en het geotechnisch
sondeeronderzoek. In de komende vier jaar wordt de BRO
gestaag uitgebreid en voltooid. De Geologische Dienst bij
TNO speelt daar een centrale rol in.
Met de BRO zal de reis door de ondergrond veel beter
mogelijk worden. Vanzelfsprekend is de beschikbaarstel
ling van gegevens de eerste stap naar een verantwoorde
ruimtelijke ordening van de ondergrond. Er zal ook geïnves
teerd moeten worden in het breder ontwikkelen van kennis
bij de overheid om de gegevens juist te kunnen gebruiken
en interpreteren. Marktpartijen kunnen daarbij helpen door
storymaps te ontwikkelen op basis van de BRO-gegevens.
Die storymaps visualiseren de enorme diversiteit en complexe
opbouw van de ondergrond en tonen, bijvoorbeeld, hoe
voorkomen kan worden dat thermische systemen dwars door
grondwaterreserves heen lopen.
Kortom, de reis door de ondergrond kan gaan beginnen
en projectmanagers, beleidsmakers en bestuurders helpen
om verantwoorde besluiten te nemen over de ordening van
de ondergrond.
Marjan Bevelander
Plv. Programmanager Basisregistratie Ondergrond Ministerie van Binnenlandse Zaken
en Koninkrijksrelaties.
Marjan.Bevelander@minienm.nl