toekomst geodetisch erfgoed
'Junior zou zich hebben laten afbeelden met zijn mooie Hollandse cirkel.'
2018-3 I Geo-Info
II In 'Geo-Info', 2011-7/8 stond een bijdrage
'Museum Boerhaave verwerft 'landmeet
kundig portret'' zonder maar een sug
gestie van wie dat was. In het volledige
museale persbericht, afgedrukt in 'De Hol
landse Cirkel 2011-3, stond nog niet meer
dan dat het portret wees in de richting
van de familie Van Schooten".
De website www.fransvanschooten.nl
(Henk Hietbrink) zegt intussen: "Mijn ver
moeden is dat Frans van Schooten senior
(1581-1645) afgebeeld is en niet Frans van
Schooten junior (1615-1660).
Eerste argument is de kaart die de man in
zijn hand houdt. De kaart toont de vesting
van Grol en senior heeft daar een kaart
van getekend. Senior stond dichter bij het
landmetersbedrijf en was betrokken bij
de belegering van Grol in 1627. Als de man
junior zou zijn, dan is het vreemd dat hij
zich laat portretteren met een tekening
uit zijn kindertijd.
Tweede argument zijn de overige attributen.
Het zijn landmetersinstrumenten: schiet
lood, gradenboog en kompas. Junior zou
zich hebben laten afbeelden met zijn mooie
Hollandse cirkel. Bovendien zou junior zijn
tekeninstrumenten gepakt hebben: de ellip-
sograaf, parabolograaf en hyperbolograaf.
Derde argument is het boek. Dat boek
lijkt op de aantekenboeken die aan Frans
van Schooten senior worden toegewe
zen. Junior zou eerder zijn eigen boeken
op tafel gelegd hebben, bijvoorbeeld
'De organica conicarum' uit 1646, de
'Viète Opera mathematica 'uit 1646 of de
'Geometria, a Renato Des Cartes uit 1649."
Interactief gebruik van de replica van de Hollandse cii
Foppes (Leeuwarden 1651). Naast kaarten
en een pantograaf ligt er zo voor een breed
publiek ook het boek 'Practijck des Lant-
metens' van Sems en Dou. Tegen de muur
prijkt een splinternieuw interactief object
'Meten als een landmeter' met een replica
van een Hollandse cirkel (zonder kompas).
'Je wilt de afstand tot de kerk weten, maar
hebt geen zin in natte voeten. Tegenwoordig
doen landmeters dit met één druk op de
knop, maar vroeger moesten ze zelf meten.
Zegebruikten hiervoor een meetinstrument,
de Hollandse cirkel, en een wiskundige
methode, driehoeksmeting', aldus de
introductietekst. Ook twee kleinzoons van mij
volgden de opdracht: 'Ga als een landmeter
aan de slag en bereken de afstand tot de
kerk'. Het lukte ze om op een toren aan de
mini-horizon te richten, hoeken te meten en
een afstand te berekenen. Het leek zelfs dui
delijker dan het iets verderop telefoneren met
een draaischijf! De jongste van zes jaar las
snel in die waterhoek ook het oude gezegde
"God schiep de aarde, behalve Nederland,
want dat deden de Nederlanders zelf" en
vond die grote wandtekst 'echt heel gek'!
Slot
In 'Geo-Info', 2007-11 versloeg ik een Dona
teursdag van de stichting De Hollandse
Cirkel in rijksmuseum Boerhaave. Dat beeld
was anders dan nu! Gebleven is (in ook
het publieke deel de aandacht voor niet
alleen ziekte en gezondheid, maar ook voor
geodesie! Sneewins Hollandse cirkelen en de
Machine van Foppes zijn inmiddels geadop
teerd door op de Rijkswebsite genoemde
particulieren
Link
rijksmuseumboerhaave.nl/
Adri den Boer (ook foto's) is redac
teur van Geo-Info en hoofdredac
teur van De Hollandse Cirkel.
Hij is te bereiken via
adri.den.boer@geo-info.nl.
