Gezocht:
de nieuwe Sicco Mansholt
Column
2018-4 I Geo-Info
"De landbouw beheert tweederde van de grond in Neder
land. Juist omdat landbouw zo'n grote stempel drukt op onze
leefomgeving, groeit het besef dat nieuwe sturing nodig is, zegt
Hans Mommaas, directeur van het PBL in een recent rapport
'Naar een wenkend perspectief voor de Nederlandse landbouw'.
In feite hebben we deze sturing decennialang verwaarloosd.
Geloof het of niet, we koersen in de kern nog steeds op het
naoorlogse beleid van de landbouwvisionair Sicco Mansholt,
destijds minister van landbouw, die geheel in de geest van die tijd
schaalvergroting en intensieve landbouw bepleitte. Nooit meer
honger, betaalbaar, veilig voedsel en een einde aan het kommer
volle bestaan van de boeren. Toch had juist hij aan het einde van
zijn carrière grote spijt van onderdelen van zijn beleid. De schaal
vergroting en de intensieve landbouw hadden gezorgd voor een
verslechtering van het milieu en een kaalslag bij de boeren. In
1972 pleitte Mansholt in zijn rol als landbouw-eurocommissaris in
een brandbrief aan de EU-voorzitter voor radicale veranderingen.
Maar de schaalvergroting was toen al niet meer te stoppen en
het systeem denderde in hoog tempo door. Intussen produceren
we in Nederland zelfs meer voor de wereldmarkt dan voor eigen
consumptie. Dat doen we overigens heel efficiënt met een lage
CO2 voetafdruk per eenheid product, maar door de gigantische
volumes resulteert dit alsnog in een onverminderd hoge milieudruk
per hectare en loopt het systeem keihard tegen zijn grenzen aan.
We hebben de landbouw teveel benaderd als een 'gewone'
economische sector, al hebben we ons goed gerealiseerd dat er
behalve economische nog vele andere belangen spelen. Niet in de
laatste plaats de impact op de leefomgeving. Denk aan waarden
met betrekking tot landschap, biodiversiteit, klimaat en bodem.
Maar ook aan andere kernwaarden zoals diervriendelijkheid,
voedselveiligheid, voedselzekerheid en gezondheid.
We hebben echter nooit grip gekregen op dit systeem om
te komen tot een goed evenwicht tussen ecologie en economie.
Misschien zijn we het vergeten maar de roep naar meer duur
zaamheid in de landbouw is echt niet iets van de laatste jaren. Te
beginnen bij Mansholt's brief uit 1972 en vervolgens de Struc
tuurnota Landbouw 1990, die aangaf dat in 2005 de landbouw
duurzaam moest zijn. In datzelfde jaar verlegde Verburg deze grens
naar 2015. Gaat het landbouwakkoord van minister Schouten het
doordenderende systeem wel stoppen?
Intussen blijkt uit een recent opinieonderzoek van Trouw
dat boeren het liever anders willen. Meer dan 80 procent van
de boeren wil maar al te graag overstappen naar duurzamere,
natuurinclusieve productie- en verdienmodellen. Dat is in hun
ogen niet alleen minder vervuilend, maar biedt ook een econo
misch vol te houden perspectief. Hier kan het mes dus aan twee
kanten snijden. Dit logenstraft het beeld dat boeren behoudend
zijn op dit punt en geen oog hebben voor leefomgeving en
duurzaamheid. Het blijkt dat boeren vaak tegen hun zin vastzit
ten in de ontwikkelrichting van intensivering, lage kostprijzen en
schaalvergroting. Specialisatie en investeringen maken koerswij
zigingen lastig uitvoerbaar. Bovendien zijn boeren steeds meer
afhankelijk geworden van financiers, verwerkers, adviseurs, retail en
toeleveranciers. En niet te vergeten de consument die verwend is
met lage voedselprijzen en nog moet wennen dat duurzaamheid
zijn prijs heeft. Kortom, de maatschappij eist meer duurzaamheid,
de boeren willen meer duurzaamheid, maar hebben nog niet de
ruimte om daarop in te spelen.
Gezien de verwevenheid van de boer in het 'systeem' gaat het
dus niet alleen om een verandering door de boeren, maar vooral
om een veranderingen in het voedselsysteem. Het lastige hierbij is
dat de meeste stakeholders in het voedselsysteem helemaal geen
belang hebben bij veranderingen. De kracht van de marktwerking
is hierbij enorm. De op efficiëntie en bulkgerichte landbouw is
uitermate effectief om nieuwe markten te veroveren met lage
prijzen. In feite kun je stellen dat binnen het gehele landbouw- en
voedselsysteem er sprake is van een falende marktwerking, omdat
milieukosten en de kosten van volksgezondheid niet meegeno
men worden. Het is genoegzaam bekend dat de Nederlandse
boeren in principe zijn overgeleverd aan vier supermarktketens die
de prijs van ons eten bepalen en wat de boer daarvoor krijgt.
Ondernemende boeren proberen zich hieraan te ontwor
stelen door eigen afzetkanalen te ontwikkelen. We onderzoeken
thans in een interessant consortium van innovatieve boeren
samen met HAS Hogeschool, Geodan, ZLTO en Provincie Noord
Brabant hoe dit anders kan. Hoe we met innovatieve digitale
platformen, e-commerce, data science, slimme fijnmazige logis
tiek, nieuwe kortere supply chains kunnen ontwikkelen. Lagere
volumes, veel toegevoegde waarde, duurzamer geproduceerd,
de consument centraal, een hogere marge en een volhoud-
baar gezond verdienmodel. Dat ziet er echt veelbelovend uit.
The way to go!
Het mag duidelijk zijn dat geo informatie hierin een belang
rijke rol speelt.
....en dan werd recentelijk bekend dat de Franse en Britse
retailgiganten Tesco en Carrefour hun inkoopkrachten gaan
bundelen. Deze move moet de boodschappen in hun winkels
nóg goedkoper maken, zodat de klanten niet overlopen naar de
snel oprukkende online bestelformule van Amazon. Amazon gaat
all-in food en wil door middel van data-science grip krijgen op
de complete food supply chain. De wetten van de markt blijven
gigantisch krachtig.
Gaat het ons lukken om grip te krijgen op dit systeem? Wil de
nieuwe Sicco Mansholt opstaan en ons de weg wijzen.
Theo Thewessen
Lector Location Intelligence, HAS Hogeschool
Directeur Geodan
theo.thewessen@geodan.nl
