Het Europese landschap: mooi,
het wel bij de huidige landbouw
Ontwikkeling en Beleid
Gevarieerde landbouwgebieden
met een eeuwenlange ontstaans
geschiedenis karakteriseren het
Europese landschap. Inmiddels
zijn de schaal en de methoden
van de landbouw in de meeste
gebieden wezenlijk veranderd,
terwijl het landschap nog
deels de kenmerken vertoont
van de vroegere schaal en de
bijbehorende landbouwpraktijken.
Voorbeelden zijn landschappen
met heggen, houtwallen,
kronkelende weggetjes en
alleenstaande bomen, maar ook
kleinschalige veenweidegebieden
en geterrasseerde hellingen
in mediterrane streken.
Deze landschappen dragen bij
aan de Europese identiteit en
zorgen voor kwaliteit van de
leefomgeving. Veel mensen
genieten hier van mee, in hun
woonplaats, op weg naar het werk,
in het weekeind en op vakantie.
Geo-Info I 2018-4
Door Bas Pedroli en Theo van der Sluis
Figuur 1 - Grootschalige landbouw (Haarlemmermeerpolder met de Westeinderplassen op de achtergrond).
Een toenemende druk op de landbouw om meer
en efficiënter te produceren, leidt tot een inten
sievere en productievere landbouw, ten koste van
kleinschalige landbouwgebieden. De ruilver
kavelingen in Nederland in de vorige eeuw zijn
daar een schoolvoorbeeld van. Het overgebleven
kleinschalige boerenland vertegenwoordigt een
grote cultuurhistorische en vaak ook landschap
pelijke en ecologische waarde. Het draagt bij aan
een herkenbare regionale eigenheid, zowel voor
bewoners als voor toeristen [i]. Grootschalige land
bouwgebieden (zie bijvoorbeeld figuur i) hebben
uiteraard ook hun landschappelijke kwaliteiten,
maar ze worden in het algemeen door bezoekers
toch wat minder gewaardeerd. Vergelijking van
tijdseries van geografische databestanden laat in
ieder geval zien dat het Europese landschap gelei
delijk verandert [2]. Die verandering is minder snel
dan je zou verwachten bij de enorme ontwikke
ling van de landbouw, maar iedere tien jaar enkele
procenten toename van grootschalige akkers
betekent dat een kwart van het landschap in 100
jaar tijd uitgeruimd zal zijn. Hoewel de landbouw
productie in Europa nog steeds toeneemt, neemt
het areaal waarop dat gebeurt af [3]. Dat betekent
dat in het overgebleven areaal veel intensiever
wordt geproduceerd, vaak op een grotere schaal,
en dat aan de andere kant aanzienlijke opper
vlakten aan landbouwgrond verlaten worden.
Die gronden verruigen en eroderen gemakkelijk,
hetgeen slechts met veel moeite weer ongedaan
gemaakt kan worden. Dat is allemaal niet zo erg
als we daar bewust voor zouden kiezen. Maar
dat is nu juist niet het geval. Landschap, daar
gaat de EU niet over, en er is ook geen Europese
Commissaris voor Landschap. Terwijl vrijwel alle
EU-beleidsmaatregelen in de sectoren landbouw,
energie, klimaat, transport, en zo voort grote
consequenties hebben voor de kwaliteit van het
landschap, ontbreekt het aan visie over welke
toekomst van het zo gewaardeerde Europese
landschap daar uit volgt.
In een groot Europees onderzoeksproject heb
ben we op basis van samengestelde kaarten met
een resolutie van 1x1 km2 voor heel Europa, en
uitgaande van alom gebruikte scenario's voor
Figuur2 - Multifunctioneel landschap in de uiterwaarden van
