Kartograaf
ru
ru
ru
O
CD
Column
2019-1 I Geo-Info
23
Eén van de meest voorkomende vragen die ik tijdens mijn
presidentschap van de International Cartographic Associa
tion heb gekregen, was: wat is volgens jou een kartograaf?
Als lezer heeft u hier zonder twijfel onmiddellijk een antwoord
op. Waarom zou ik dan een hele column aan deze vraag
wijden? In de praktijk blijkt dit echter niet altijd duidelijk.
Voordat we verder gaan even een zijsprong. Het woor
denboek schrijf kartograaf met een 'c! Ooit besloten de leden
van de voormalige Nederlandse Vereniging voor Kartografie
het woord met een 'k' te schrijven. Het argument was: het gaat
over kaarten en niet over caarten. Terug naar de vraag.
Wat zegt het woordenboek? Van Dale's groot woorden
boek van de Nederlandse taal uit 2015 schrijft: "Cartograaf:
1. tekenaar van land- en zeekaarten; kaartenmaker, kaarttekenaar.
2. Iemand die zich met cartografie bezig houdt". De Oxford Dicti
onary of English is niet veel moderner: "een persoon die kaarten
tekent of produceert" Ook andere woordenboekdefinities zijn
allemaal gericht op het tekenen en het maken. Met andere
woorden: het voormalige traditionele kaartproductieproces.
De tweede omschrijving in de Van Dale lijkt iets breder:
zich bezighouden met cartografie. Wat wordt verstaan onder
bezighouden met? Bij het lemma cartografie staat teleurstel
lend: "(leer van) het vervaardigen van land-, zee- en luchtkaarten,
atlassen, plattegronden etcHet blijft bij de oude benadering.
Dit roept bij mij een gerelateerde discussie in herin
nering die we onder kartografen in de jaren '80 hadden: wat
is een echte kartograaf? De persoon in de tekenkamer die
daadwerkelijk kaarten tekende, of de academicus die vanuit
een conceptuele perspectief over de kaart discussieerde?
Voor mij, als jonge student, was het antwoord helder: allebei.
Beiden waren lid van de vereniging en beiden namen deel
aan activiteiten en discussies, dus kwalificeren beiden zich als
echte kartograaf. Ook omdat ze allebei geschoold waren in de
kartografie.
In het traditionele productieproces moest de kartograaf
samenwerken met een fotograaf en een drukker. De integratie
van de computer in alle aspecten van het productieproces
leidde ertoe dat het aantal betrokken personen met eigen
vakkennis afnam. De kartograaf was verantwoordelijk voor
het gehele proces. Echter, door de computerinzet konden
ook andere zich met het kaartenmaker gaan bezighouden.
Deze personen waren onder andere onderzoekers uit de geo-
wetenschappen die met GIS eigen gegevens visualiseerden.
Voor mij waren dit geen kartografen maar kaartenmakers,
omdat ze niet al teveel gehinderd werden door kartografische
kennis.
een enorme toename in het maken en gebruik van kaarten.
De meeste van deze kaarten zijn van het type 'Waar-ben-ik?'
en 'Hoe-kom-ik-daar?. Daarnaast is er door de deelcultuur
van sociale media ook een enorme toename van 'mashup-
webkaarten' (kaarten waarop bijvoorbeeld de locatie staan
van gemaakte foto's of de sporen van fietstochten). Iedereen
maakt kaarten.
Als kartografen kunnen we onmogelijk tegen een trend
van meer kaarten zijn. Maar niet ieder van die kaarten verdient
het etiket 'kaart'. Dat heeft twee redenen. De kaartenmakers
- dus niet de kartografen - hebben niet voldoende kartogra
fische kennis. En net zo problematisch: ze gebruiken vaak
slechts de standaardwaarden die door de (online) program
ma's worden aangeboden.
Hoe kunnen we als kartografen nu de kaartenmakers
helpen betere kaarten te maken? Om ze allemaal naar mijn
colleges te sturen, is vermoedelijk onhaalbaar. Maar online
open source onderwijsmodules zouden wel een optie kun
nen zijn. Ook zou het nuttig zijn wanneer de programma's,
die gebruikt worden, de gevolgen van de standaardwaarden
uitleggen. Of op z'n minst suggesties geven op basis van de
aangeleverde gegevens.
Maar de kartograaf moet ook aandacht hebben voor de
kaartgebruiker. Begrijpt de kaartgebruiker echt wat zij of hij
ziet? Snappen ze hoe een bepaald kaarttype werkt? Heb
ben ze enig idee waarom de kartograaf bepaalde ontwerp-
beslissingen nam? Een oplossing heb ik nog niet, maar je
zou kunnen denken aan het toevoegen van annotaties met
achtergrondinformatie en kaartleesinstructies.
Terug naar de vraag die ik zo vaak heb moeten beant
woorden: wat is volgens jou een kartograaf?
Mijn antwoord is, in de context van de recente drastisch
veranderingen het kaartproductie- en gebruiksproces: een
kartograaf is iemand die onbetwistbaar beschikt over de ken
nis en vaardigheden om kaarten te ontwerpen en te maken,
maar iemand die ook is begaan met de kaartlezer om er zeker
van te zijn dat de kaart op de juiste manier te gebruiken is.
Prof. dr. Menno-Jan Kraak
ITC International Institute of Geo-Information Science
and Earth Obeservation
Department of Geo-Information Processing
kraak@itc.nl
Deze geschiedenis heeft zich de laatste jaren min of meer
herhaald. Via internet en mobiele apparaten zien we weer
