De kracht
van kaarten
THEMA
Column
2019-5 I Geo-Info
Volgens de Grote Winkler Prins Encyclopedie (7e druk,
1968) is kartografie het geheel van 'wetenschappelijke en
technische activiteiten die betrekking hebben op kaarten
en hun vervaardiging. Een recentere en meer specialistische
bron (het leerboek Kartografie van prof. dr. FJ. Ormeling en
prof. dr. M.J. Kraak) formuleert het iets concreter: 'Kartografie
is een methode voor visuele communicatie van ruimte
lijke of geografische informatie.' Wikipedia (september
2019) omschrijft kartografie als volgt: 'Cartografie (door de
beoefenaars doorgaans gespeld als kartografie) is de weten-
schapentechniekom geografische ruimtegebonden
informatie met analoge en digitale middelen in kaarten en
verdere media inzichtelijk en aanschouwelijk te maken. Er is
ook een zogenaamde startpagina voor kartografie. Die prijst
zichzelf aan als: 'een startpunt voor wie geïnteresseerd is in car
tografie ofwel oude kaarten.
De meeste mensen die desgevraagd over deze definities
zouden nadenken, kunnen zich daar op den duur wel iets
bij voorstellen: kartografie heeft betrekking op het maken
van kaarten en kaarten zijn een weergave van de aarde, of
in elk geval een stukje daarvan. Waar we ons ook bevinden,
'een stukje van de aarde' zien we bijna altijd wel. Weergaven
daarvan ook heel erg vaak, maar dat betreft dan niet altijd een
kaart. Niettemin is het verbluffend hoe regelmatig we in het
dagelijks leven kartografische uitingen tegenkomen. Minstens
even opvallend is eigenlijk hoe weinig we daarbij stilstaan,
maar dat geldt voor zoveel dingen.
Je hoort iemand weleens zeggen dat hij of zij 'van lekker
eten houdt. Ja, nogal wiedes: wie houdt er nou niet van lekker
eten?! Met kaarten is iets anders aan de hand: iedereen houdt
van kaarten. Alleen zijn de meeste mensen zich daar totaal
niet bewust van. Je hoort het in het dagelijks leven ook maar
zelden iemand zeggen, maar het is wel zo. Daar zijn tenminste
drie redenen voor.
In de eerste plaats hebben we allemaal 'een plek' op de
wereld. Een plek waar we geboren zijn, een plek waar we
wonen of waar onze familie oorspronkelijk vandaan komt.
Het is ook een zeer primaire menselijke behoefte om op 'een
plek' thuis te zijn, of te willen zijn. De gehechtheid aan die plek,
waar we thuis zijn of vandaan komen, komt tot uiting in het
bijzondere gevoel dat kaarten oproepen. Kaarten vormen de
materiële neerslag van dat typische gevoel van ergens op je
plaats te zijn. Kaarten belichamen thuis voelen. En ook als de
kaart een stukje van de wereld laat zien waar je je misschien
helemaal niet thuis voelt of waar je domweg nog nooit van
gehoord hebt, dan ken je toch de magische kracht van het
medium, dat boeit en inspireert.
Een tweede reden waarom kaarten altijd tot de verbeel
ding spreken is de actualiteit ervan. Je kunt een kaart van
honderden jaren oud bekijken, die kaart beeldt toch altijd
óók de wereld af waar we nu nog steeds deel van uitmaken.
Ook al ziet die wereld er nu soms anders uit. Ook al weten
we nu dat kaartmakers zich vroeger wel eens vergisten.
Ook al is het kaartbeeld ingrijpend veranderd door allerlei
infrastructurele ontwikkelingen en aanpassingen. Door een
kaart van vroeger te bekijken hebben we als het ware de
mogelijkheid om ons te verplaatsen in tijd en ruimte. Je kijkt
in het heden naar een momentopname uit het verleden.
En dat verleden is in het geval van kaarten soms veel verder
achter ons dan het moment dat de eerste fotografische
opnamen werden gemaakt. En omdat oude kaarten vaak zo
ongelofelijk precies en gedetailleerd zijn getekend, stimuleert
dat de verbeeldingskracht enorm. Door goed naar de kaart te
kijken - zeker als de afgebeelde plek goed bekend is - is het
mogelijk 'te reizen in de tijd. En de ervaring leert dat iedereen
met een beetje gevoel voor cultuur en historie daar geen
weerstand aan kan bieden.
De derde reden dat mensen graag naar oude kaarten
kijken is simpelweg omdat ze zo mooi zijn. Versierd met
decoratieve elementen, uiterst gedetailleerd getekend en
gegraveerd en vaak voorzien van schitterende kleuren.
En dan soms ook nog opgenomen in indrukwekkende en
omvangrijke atlassen. Nimmer mist het zijn uitwerking - wat
overigens ook precies de bedoeling was.
Dat dit complex van persoonlijke, vreugdevolle en inspi
rerende sensaties het resultaat is van zoiets als 'een methode
voor visuele communicatie van ruimtelijke of geografische
informatie' staat zelden iemand bij stil. Vandaar deze column,
zodat we ons realiseren wat wij ook in dit opzicht danken aan
de kartografie.
Reinder Storm
Conservator Cartografie, Geografie Reizen
Bijzondere Collecties
Universiteit van Amsterdam
r.storm@uva.nl
