Jansoniuslezing 2020: het Ex
1
Verslag
Op 17 januari 2020 werd in de Singelkerk in Amsterdam de jaarlijkse Jansoniuslezing gehouden, ditmaal door
Paula van Gestel van het Expiokart team. Zij doet samen met emeritus professor Günter Schilder onderzoek
naar de Nederlandse wandkaartenproductie. Ze gaf 200 toehoorders een inblik in de manier waarop dit
inventariserende onderzoeksproject is opgezet.
Wandkaarten uitgaven wereld en continenten
12
Geo-lnfo
2020-2
Allereerst moet vastgesteld worden Wat nu
een wandkaart is: wanneer noem je twee of
meenmetkaarten bedrukte, al of niet aan
elkaar (of aan stokken) geplakte vellen papier
egfi wandkaart? Het Explokart-team onder
zoekt en inventariseert oude Nederlandse
kaarten, maar waar leg je de grens in de tijd?
En wat doe je met specifieke categorieën als
rivierkaaften, polderkaartèn, panorama's of
oorlogskaarten die ook op meerdere bladen
gedrukt kunnen zijn en aan elkaar geplakt?
Er werd gekozen vooralgemene, 'geografi
sche' wandkaarten, vervaardigd in ons land
vóór 1850, waardoor de sehoolwandkaarten
die vanaf dat momentopkomen er buiten
vallen. Er zit geen beperking in het afgebeelde
gebied of in de schaal (stadskaarten zijn niet
meegenomen): het kunnen Wereldkaarten
zijn, kaarten van-continenten, van de Neder
landen of van Nederlandse provincies. En er
kunnen al of niet decoratieve randen omheen
zijn geplakt: allegorische voorstellingen of
stadsgezichten.
Paula van Gestel (foto Rei nder Storm).
Wandkaarten zijn stiefkinderen
Dan het inventariseren: het is de bedoeling dat
van alle uitgegeven wandkaarten, beschrijvin
gen en afbeeldingen worden opgenomen in
de inventaris. Maar van sommige wandkaar
ten Weten we alleen, uit uitgeverscatalogj,
baedelinventarissemQfaude correspondentie,
dat een bepaalde wandkaart heeft bestaan,en
dat die inmiddels verloren moet zijn gegaan.
Want - en dat blijkt ook altijd nog bij de hui
dige kaartverzamelingen - wandkaarten zijn
de stiefkinderen van elke collectie omdat ze
po moeilijk zijn op te bergen. En als ze ergens
uitgerold hangen, hebben ze te lijden van
I licht, rook en vocht, verkleuren en vervuilen
pe, en worden dan maar al te makkelijk weg-
Egégooid. Het grootste deel van de in ons land
■Vervaardigde wandkaarten bevindt zich nu in
het buitenland, waarde omstandigheden voor
het bewaren van dit materiaal blijkbaar beter
waren. En een aantal wandkaarten is alleen
1660-1*70 1*79-16*0 1680-1690 1*90-1700 I 1700 *n later
IS
2
S
25
17
14
10
IJ
7
-
1
1590-1600 1600 1410 1610-1620 1620-1630 1630-1640 1640-1650 1650-1660 1660-1670 1670-1680 1680-1690 1690-1700 1700enlaler
Mercator,
Pljrxius,
Ortdiuiy
De kxJe,
WootjUij* V,,
Van dsn
Putte, Van
Lingrcn,
17 4 I
Willam Etlaeu Jodoort Van der Pwtcr
Cornclli Hcndius jrM Hoe-je Verbies*,
Claeu., Van Itenrkus
dsn Kt***, Honcfiuiy
Van dwi f *d»
kun fttaeu
10
Hugo Allard,
Omi larm.
Vfttdhtff, Jan
Maihyii.,
7 4
tred «mek de Justus
Wit, Nkotaas Dancknrts,
Vissthcr F redenk de
Wit,
14
Hondridk
Doncker,
r*ede»tfc. de
WH
2S 13
Gerard Valck, Jacob Attard,
Care! Allaid, PSeter
Gerard van
V.t*ag*n,
Fariirt
Schtnk.
fiorme+stcr,
f redcrik dt
Wit
Mortier,
CowisS
Mortier. R. 8
I. OtWM
Overzicht van de Nederlandse productievan wandkaartenvan de wereld en de werelddelen Schilderen Van Gestel). De invloed van de hervatting van de
vijandelijkheden na het 12-jarig bestanden na 1672 is duidelijk te zien.
