Oostingen van middeleeuwse
m
m£i
Historiografie
Al vroegmiddeleeuwse kerken
kennen'oostingen', of oriëntaties,
het gericht-zijn op het oosten.
Het koor is aan de oostkant, de
kant van het licht. De toren staat
dan dus aan de westkant. De bulk
van de Nederlandse kadastrale
minuutplans [i] zou rond 1830 de
precisie van de heilige linies goed
illustreren. De kerktorenstangen
waren daarbij immers de lokale
nulpunten en de met volle lijnen
aangegeven assen de noord-zuid-
en oost-westlijnen.
18 Geo-lnfo 2020-2
Door Adri den Boer
Waren graduele afwijkingen van de kerkassen
ondanks dit uitstekende 'hulpmiddel'van de
minuutplans nooit een vraag van nieuwsgierige
landmeters? Lijkt het dat in de islam de mos
keeën op Mekka zijn gericht in-de geo-vakpers
bekender is, bijvoorbeeld omdat die traditie lan
ger werd volgehouden? Een Kadastérambtenaar
beschreef zo wel het precies uitzetten van de
richting naar Mekka in nota bene Ridderkerk. [2]
Zijn artikel bevat ookde zin: 'De Essenen en de
Syrische christenen baden in de richting van de
Opgaande zon, het oosten. In de islam is deze
traditie overgenomen en werd bepaald dat de
moslims moesten bidden met het gezicht naar
Mekka.'
Nadien kwam er in het vakblad nog een zoge
naamde parel 'Kadaster en moskeeën' [3], maar
'oos-ting' is inde DEIC/GIN-tijdschriftendatabank
nog maar alleen een achternaam. Oriëntering is
wél meer te vinden, maar dat slaat dan meer op
de richting van kaarten dan op die van kerken, en
zelfs nog toen die kaarten al noordgericht waren.
Sinds 1858 hielden in Nederland velen zich wel
- zonder kadastrale minuutplans - met de oos
tingen van kerken bezig. [4] Onder 'het oosten'
moet worden verstaan de streekaan de horizon
naar de kant waar de zon opkomt. Als 'het oos-
tëh'zou zijn het punt aan de horizon waar de zon
opkomt als dag en nacht even lang zijn (21 maart
en 23 september), het astronomische oosten, zou
dit een wel een rigide bouweis zijn.
Hollandse voorbeelden
Hollandse kerken uit de tiende eeuw werden
al gekarakteriseerd door een oostelijk koor. [5]
Een dik monumentaal boek over de Krimpe-
nerwaard zegt: 'Alle van oorsprong middel
eeuwse kerkgebouwen zijn (met graduele
afwijkingen) georiënteerd. Bij de kerken die na
de Reformatie gebouwd.zijn, speelde de ori
ëntatie een mindër belangrijke rol, hoewel de
Göuderakse kerk van 1658 ook weer oost-west
Plattegrond met 'oostpijl' van de Nieuwe Kerk in
Del ft. (oudeennieu wekerkdel ft.nl)
Fragment van kadastrale minuutplan (1832) van Nieuwerkerkaan den IJssel.
