kerken verrassend exact
Minuutplans onvol
doende benut?
2020-2 Geo-info
Theologische bron
van oriëntatie
19
Fragmentvan luchtfoto (1935) van hetzelfde dorp illustreert ook de afwijking van dekerkvan de richting
van de verkavelingen van de straten. De exacte lengte-as in oost-westelijke richting ging voor.
is gelegen. De situering wordt dan aangepast
aan de beschikbare ruimte in de bebouwde
kom.' [6] Ook een populair kerkenboek van
ruim tien jaar oud zegt dat oostingen niet
altijd exact waren. [7] Een oudere encyclope
die zegt zelfs: 'Dikwijls is de kerkas niet zuiver
van het Westen naar hét Oosten gericht, maar
heeft zfj een afwijking naar het Noorden of
Zuiden. Zo wijkt de as van de Nieuwe Kerk te
Amsterdam Noordwaarts, die van: de Oude
Kerk in de Hoofdstad een weinig Zuidwaarts
af. Sommigen schrijven dit hieraan toefdat
men de kerkas richtte naar de plaats waar
de zon opkwam op 'den feestdag: van den
patroon der kerk'panderen wijten die afwijking
aan praktische oorzaken, die 'degesteldheid
van hét terrein medebracht.' [8] Dë stelling
dat 'dikwijls' dè kerkas geen zuivere ooSting
zou zijn werd niefgetalsmatig onderbouwd.
Wie plattegronden van willekeurige oude
stadskerken zoals de Oude en Nieuwe Kerk in
Fragment van kadastrale minuutplan van Zeven
huizen rhet de daar tweebeukige kerk mét ook
de lengte-as exact in oost-westelijke richting
Ook hier stoorde de kerk zich niet aan de richting
van de Dorpsstraat.
Delft bekijkt, ziet zelden een afwijking; bij de
Niéuwe Kerk loopt de oriëntatie zelfs door in
de gevelwanden op de Markt. Bij de zeer lange,
in fasen gebouwde Sint Janskerk in Gouda is
het een paar graden afwijken van de oosting
wel het geval, maar is deze niets vergeleken bij
deufwijking van het strgfenpatroon.
Het lijkt in Midden-Nederland een kwanti
tatief nog ononderzocht gegeven dat men
hoogstens zo nu en dan tegenkomt zonder
erverder-veel bij stil te staan. Bijvoorbeeld de
In het christendom was tijdens het gebed
de oriëntatie op het oosten. Vanaf de
derde eeuw is deze gewoonte gebaseerd
op bijbels-symbolische gronden: Christus
als'Licht van de Wereld'en de'Zon
der Gerechtigheid'(vergelijk Maleachi
4:2, Lucas 1:78 en Johannes 8n2) en de
verwachting van de wederkomst van
Christus uit het oosten om de levenden
en doden te oordelen: "Want zoals de
bliksem vanuit het oosten komt en tot in
het westen zichtbaar is, zo zal het zijn met
de komst van de Mensenzoon." (Mattheüs
24:27 en Openbaringen 7:2). Vandaar dat
in het Byzantijnse Rijk (Oost-Europa)
en, later ook in het Heilige Roomse Rijk
(West-Europa), het koor meestal aan de
oostkant lag, omdat dit het deel van de
kerk is waar de mis, het belangrijkste
onderdeel van de katholieke eredienst,
zich afspeelt en de gelovigen daardoor
vanzelf naar het oosten kijken.
(Bron: Wikipedia).
drie oude dorpskerken in mijn woongemeente
Zuidpias, zijn afgaand op de minuutbladen
exact georiënteerd gebouwd. Zodoende staat
bijvoorbeeld de Nieuwerkerkse dorpskerk bar
scheef ten opzichte van de ook middeleeuwse
Dorpsstraat en Kerklaan, Echte knikken uit
verschillende bouwfasen lijken in Nederlandse
kerkmuren ook vrij uniek, wie markante
graduele afwijkingen'Weet, mag deze melden.
Een Rotterdams standaardwerk zegt over de
middeleeuwse oostingen: 'Nu was de geogra
fische kennis in de tijd waar wij het over heb
ben niet heel duidelijk en de meetbakens en
instrumenten waarover men kon beschikken
ook niet, maar in theoriekwam het toch op
die richting heel precies aanfEr waren experts
die die richting exact heetten te kunnen bepa
len. Ze trokken door heef WësfHEuropa om hun
kennis aande:man en in praktijk te brengen
[9] Zal de praktisch ingestelde Middel
eeuwer, zeker in de dorpen, niet zónder extern
advies zelf (en vast herhaald) een stok in de
grond hebben gestoken en de oöst-westlijn
hebben gevonden door de verbinding tussen
twee even lange schaduwen van zo'n stok?
De resultaten mogen er zijn. Magnetische
kompassen volgden later.
