Veranderd perspectief
in land- en waterbeheer
FIG
Subthema 2: Integrated Land Watermanagement
In onze strijd tegen water hebben
we in Nederland een lange
traditie. Ons hoofddoel was
lange tijd om ervoor te zorgen
dat onze dijken en waterwerken
sterk en hoog genoeg waren
om het water tegen te houden.
Maar tegenwoordig nemen we
een bredere kijk op water- en
landbeheer. Sommige van onze
waterwerken hebben een negatief
effect op de natuur. Steeds vaker
willen we meerdere wensen
combineren in het beheer van
water en land.
Roelof Keppel en Rik Wouters
Figuur t - Maatregelen om de loop van de rivier te vergroten (bron: Rijkswaterstaat).
26
Geo-Info I 2020-4
Door Roel Luis, Marije Louwsma,
Ook klimaatverandering heeft grote invloed op hoe
we nu en in de toekomst moeten omgaan met de
verschillende functies van land en water. De zee
spiegel stijgt, we hebben extremere regenval,
droogte en hogere temperaturen. Dit verandert
onze kijk op en gebruik van land en water.
Het combineren van alle gedeeltelijk tegen
strijdige eisen voor onze omgeving is complex.
Naast de vele eisen hebben we ook te maken
met veel wetten, statuten, procedures en
voorschriften voor ons land- en waterbeheer.
Invoering
Gelegen in de delta van de rivieren Maas en
Rijn hebben we een lange traditie in land- en
waterbeheer. Vanaf het allereerste begin was het
belangrijkste doel om het risico op overstro
mingen te verminderen en werden dammen
en sluizen aangelegd om het waterpeil hoog
genoeg te houden voor - grensoverschrijdend
- verkeer op de rivieren landinwaarts. Daarnaast
werd het natuurlijke verloop van de rivieren
en hun meanderende natuur beperkt tot een
statische rivierbedding. Omdat in 1995 en 1996
door extreem hoge lozingen in de hoofdrivier
systemen de dijken bijna doorbraken en grote
gebieden zouden overstromen, veranderde het
perspectief op waterbeheer. In plaats van keer
op keer de dijken te verhogen, introduceerde
het nieuwe perspectief het idee om de rivier
meer ruimte te geven. Door de rivierbedding te
verbreden en de natuurlijke dynamiek binnen
dit bredere riviersysteem opnieuw in te voeren,
werd het risico op overstromingen verminderd
terwijl de milieuwaarde toenam. Een speciaal
planningsprogramma Ruimte voor de rivier werd
opgezet om dit idee te verwezenlijken (zie
figuur 1). Het iconische 'ruimtelijk plan Ooievaar'
(H N S, 1986, [1]) introduceerde dit nieuwe
perspectief voor de uiterwaarden langs de Waal.
Een vergelijkbaar veranderend perspectief is te
zien met betrekking tot waterbeheer in landelijke
gebieden. In eerste instantie werden er ten
behoeve van de landbouw drainagesystemen
aangelegd en werden de grondwaterstanden in
nattere gebieden laag gehouden. Door dergelijke
ingrepen werd de periode verlengd waarin het
land met machines bewerkbaar of voor vee
toegankelijk is. Tegenwoordig wordt het nadeel
van deze waterbeheerstrategie echter steeds
zichtbaarder. Het permanent verlagen van de
grondwaterstanden leidde tot verlies van biodi
versiteit, bodemaantasting en bodemdaling in
veengebieden. Tel daarbij op de langere periodes
van droogte en de stortregens in de zomer en
de noodzaak om de strategie op het platteland
voor waterbeheer opnieuw te overdenken wordt
duidelijk. Tegenwoordig wordt een uitgebrei
der beeld gegeven van waterbeheer, om alle
landgebruikstypen in landelijke gebieden op te
vangen. De grondwaterspiegel moet passen bij
zowel landbouw- als natuurbeschermingsgebie-
den. Naast algemene maatregelen om het water
gedurende een langere periode in het gebied
vast te houden, zoals het meanderen van lokale
beekjes, natuurlijke oevers of tijdelijke vijvers,
worden er verschillende lokale maatregelen
genomen om water op microniveau te beheer
sen zoals lokale dammen van de landeigenaar
zelf. Tegelijkertijd hebben we parallelle waterstro
men aangelegd, voor een hogere capaciteit van
de rivieren bij hoge afvoer. Leidend principe is
het nemen van een samenhangend geheel van
maatregelen op stroomgebiedniveau.
Levwifng the fro&d
D*c-ptnpfl( the summer bed
'•V-LLcr
Leweiririg perpendicular groynes and building allrictirtg groynes
PCjfHjWeiing
pyfaf If l«Mien
High water chjiwi
Removing obsl AcIfS
