HisGIS: basis voor tijdmach
ines
-?
S]
HisGIS is bedoeld
voor iedereen met
interesse in kaarten,
historie, huizen,
namen, genealogie en
grondbezit.
a
59 f p~
fr/i
p: t"
Als vrijwilliger heb ik in 2019
meegewerkt aan het project
'Kustzone van Zuid-Holland.
Mijn taak was onder meer om
de Originele Aanwijzende Tabel
(OAT) van het Kadaster 1832
van de voormalige gemeente
Kethel in te voeren in het HisGIS-
systeem. Daarmee wordt die
eerste kadastrale registratie digitaal
ontsloten. Hieronder geef ik een
indruk van het werk, en ook van
andere aspecten van HisGIS.
18
Geo-Info
2021-1
i\
I?
7
5
lï
Jl
23
31
Z
DofTF r-S
1
3b
-f H1'
2021-1
Geo-Info
19
Door Ed Visser
De Fryske Akademy begon in 1988 met het
project 'Kadastrale Atlas fan Fryslan' Met
behulp van vrijwilligers en subsidiegevers
werd in 2005 de HisGIS-website gelanceerd
met de kadastrale registratie van 1832. Na
Friesland is HisGIS gaandeweg uitgebreid met
andere provincies en grote steden [1].
In januari 2020 is het project 'Kustzone van
Zuid-Holland' opgeleverd [2]. Dat is ruwweg
het gebied tussen Rotterdam en Noordwijk.
Het is uitgevoerd door het HisGIS-team van de
Fryske Akademy en het Humanities Cluster van
de KNAW. Opdrachtgever was de provincie
Zuid-Holland in het kader van het door haar
gesubsidieerde onderzoek 'Hoven van Holland
900-1300' van de Universiteit Leiden. In het
systeem is - na controle en correctie - ook
bestaand materiaal opgenomen van Delft en
Rotterdam met hun ommeland, dat was ver
vaardigd op initiatief van de archiefdiensten
van die gemeenten. Het resultaat van al het
teken- en invoerwerk voor heel de kustzone
van Zuid-Holland is te raadplegen via hisgis.nl/
kaartviewer/zuid-holland/ [3].
Kethel
Deze gemeente bestond tot 1941 en lag tus
sen Schiedam en Delft. Het invoeren van de
Originele Aanwijzende Tabel (OAT) in HisGIS
was mijn werk en een medewerker van de
Fryske Academy tekende de digitale kaart. Ik
kreeg thuis toegang tot HisGIS en moest met
twee schermen werken. Op het ene scherm
kon ik de scan van de originele OAT zien, op
het andere scherm kon ik de gegevens over
typen in de database (afbeelding 1). Dat heb ik
gedaan voor alle 1970 percelen in Kethel. Toen
ik daarmee klaar was, kon ik een export van
alle gegevens naar Excel maken. Dat overzicht
heb ik gebruikt om de consistentie van mijn
invoer te controleren en om analyses en tabel
len te maken (afbeelding 2).
Umiiarr. 1 111
W 'kfïtvi 'H'm; urhi
I33^fcü*t-'7 Ai»
133 - '«tol AkK
STï-*-ï*lh*j .Affc
12? krUtal
WlJ! Vrll. Ilr. im
t-Hrtfii'—*r.-ni
9»
15WÏ
Mn
3ju
PW
Ï-W
ÏH
¥M.
AY7
id.v
*7
oost Abtspolrier
F ij labels
Som van Ha
Percentage
bomen
6,9
3%
gebouwen en erven
3,3
1%
jaagpad
2,1
1
overvaart
0,0
rielldridtMl
3,0
3%
WFitpringpn
S,R
3%
waterplassen
113,8
43%
waterwegen
6,4
2%
weilanden
112,3
43%
Eind to taal
261,7
100%
Afbeelding 2. Voorbeeld van een draaitabel uit de
export van Kethel. (Bron: auteur)
Belastbare opbrengst
In HisGIS kunnen verschillende kaartlagen
aan- en uitgezet worden. Van de kadasterkaart
zijn dat de gemeenten, de gebouwen of de
percelen. Interessant is de kaartlaag met de
belastbare opbrengst per hectare. En verder
zijn er achtergrondkaarten, zoals de luchtfoto
en de huidige topografie, ter oriëntatie.
Afbeelding 3 toont het kaartbeeld van Kethel-
Dorp, waarbij het perceel van schoenmaker
Leendert van Duijkeren is aangeklikt. In de
pop-up zijn Leenderts eigendomsgegevens
en zijn belastingaanslag te lezen.
KttheL Ci&
L**nd»rt van Duijkflj#ti
ISOm' liuii en erf
klas-i* 1 b*las1baar
mipmeri r o. u
Ht lii'ii dj j 1 iinkorriDn
21.»
II .33713,A M*li
RD I
Afbeelding t. Invoerscherm van HisGIS. (Bron: auteur)
Afbeelding 3. Gegevens van perceel C163
Huizen en bewoners
De volgende stap in mijn historisch onderzoek
was het leggen van een relatie tussen de
huizen op de kadastrale kaart en de bewo
ners uit het Bevolkingsregister 1846-1848 (en
daarna) van Kethel. Afbeelding 4 toont de
kaartlagen percelen en gebouwen, waarin ik
10
\0
li'
IS
H
31
Hl Ht
y*
1
Afbeelding 4. Reconstructie huisnummerkaart Kethel-Dorp.
de huisnummers van Wijk A heb genoteerd.
Voor Kethel-Dorp is mij dat goed gelukt, maar
voor de overige polders in Kethel is dat nog
een hele puzzel.
Het is mogelijk om voor een bepaald gebouw
de eigenaren van 1832 tot heden op te sporen
via de Kadasterarchiefviewer [4]. Ik heb dat
gedaan voor de achttiende-eeuwse boerderij
Afbeelding 5. Veldwerkkaart van perceel B 986 bij
eigendomswisseling rond 1858.
aan de Polderweg 240 in de Oost-Abtspolder.
Met de viewer zijn de wijzigingen van eigena
ren en perceelnummeringen via verschillende
veldwerk- en hulpkaarten (zie afb. 5) en via
wijzigingen in de kadastrale legger te vinden.
Historisch onderzoek
HisGIS is bedoeld voor iedereen met interesse
in kaarten, historie, huizen, namen, genealogie
en grondbezit. De onderliggende gedachte is
dat de combinatie van veelsoortige gegevens
in tijd en ruimte de gebruiker - van weten
schapper tot scholier en cultuurtoerist - een
wereld aan mogelijkheden biedt om zijn
kennis en inzicht te vergroten. Doel op langere
termijn is de realisering van een basissysteem
voor het opslaan en ontsluiten van ruimtelijke
historische en landschapshistorische informa
tie voor heel Nederland. Daarbij valt behalve
aan archivalische, administratieve en archeolo
gische data ook te denken aan diverse soorten
gedetailleerde kaarten, zoals topografische,
geologische, thematische en manuscript-
kaarten, alsook aan hoogtebestanden. Voor
serieuze wetenschappelijke studies wordt op
aanvraag toegang verleend tot de basisdata
en de vectorbestanden.
Tijdmachines
Het HisGIS dient voor stedelijke nederzettin
gen tevens als grondslag voor zogenoemde
Time Machines ofwel Tijdmachines. Per
stad of gemeente kunnen via 'huisnummer
kapstokken' de adressen gereconstrueerd
en gerelateerd worden aan het HisGIS, zodat
daaraan allerhande data over bewoners, eige
naars en functies door de tijd heen gekoppeld
kunnen worden.
Een voorbeeld van een Nederlandse Tijd
machine is Leeuwarden, die in maart 2019 is
gelanceerd [5]. Voor deze Tijdmachine zijn
gegevens uit oude belastingregisters, volkstel
lingen, bevolkingsadministraties, ansichtkaar
ten en het kadaster verzameld en aan elkaar
verbonden. Door een huis of perceel aan te
klikken op de kaart verschijnen alle gegevens
gebundeld in beeld. [6]
Een ander voorbeeld is de Amsterdamse
Tijdmachine (ATM). Met ATM kunnen gebrui
kers uiteindelijk terug in de tijd reizen en door
de stad navigeren op het niveau van buur
ten, straten, huizen, kamers, en uiteindelijk
inzoomen op de foto's die de muren sieren.
De systematische koppeling van datasets uit
verschillende bronnen stelt gebruikers in staat
historische informatie op te halen, openbare
interfaces te ondersteunen en nieuwe vragen
te stellen over bijvoorbeeld culturele evene
menten, het dagelijkse leven, sociale relaties of
het gebruik van de openbare ruimte in de stad
Amsterdam [7].
Referenties
[1] https://hisgis.nl/over-ons/
[2] https://hisgis.nl/projecten/zuid-holland/
[3] https://hisgis.nl/kaartviewer/zuid-holland/
[4] https://www.kadaster.nl/producten/onderwijs-en-studie/
archiefviewer
[5] https://www.fryske-akademy.nl/nl/nieuws-en-agenda/
nieuwsbericht/news/detail/News/leeuwarden-time-machine-
gelanceerd/
[6] https://maps.hisgis.nl/fr/fs/
[7] https://amsterdamtimemachine.nl/
Ed was adviseurgeo-informatie
bij de gemeente Den Haag.
Hij is bereikbaar via
ed.g.visser@gmail.com.
