3D, wat moet je ermee?!
In memoriam
Column
Aldert Bus (1929-2020)
36 I Geo-Info I 2021-1
2021-1
Geo-Info
Op eerste kerstdag 2020 overleed Aldert Bus in zijn woonplaats
Vries (Drenthe). Bus was lange tijd hoofd van het Wolters-Noord-
hoff Geografisch-Cartografisch Instituut in Groningen.
Eerder vorig jaar werd bekendgemaakt dat de Paul Mijksenaar Award
for functional design toegekend werd aan dat instituut, inmiddels her-
noemd in NoordhoïïAtlasproducties, op basis van de betrouwbaarheid,
bruikbaarheid en schoonheid van zijn producten. En het is Aldert Bus
geweest die in belangrijke mate voor de klare, heldere stijl van de kaar
ten waarop Mijksenaar zijn oordeel baseerde, heeft gezorgd.
Metamorfose van Bosatlas
Na het afronden van de mulo, twee dagen voor zijn zeventiende verjaar
dag, kwam Aldert Bus in 1946 als leerling-lithograaf bij de firma Wolters
te werken: op de tekenzaal die hij twaalf jaar later zou gaan leiden, tot hij
hoofd werd van het WN Geografisch-Cartografisch instituut waarvan hij
in 1991 afscheid nam. In de oorlogsjaren had de productie van atlassen
stilgelegen, de didactische inzichten waren veranderd en het was hoog
tijd dat de Bosatlas bij de tijd werd gebracht. Toen er in 1956 een nieuwe
redacteur van de atlas kwam zag Bus zijn kans schoon, en in de periode
daarna onderging de Bosatlas een metamorfose: een nieuw schreefloos
lettertype werd ingevoerd, in de nog steeds met de hand beschrifte
kaarten, de symbolen werden geactualiseerd en gestandaardiseerd
en de schrapjes werden vervangen door door Bus aangebrachte scha-
duwering. Bij de thematische kaarten voerde hij evenzeer een helder
kaartbeeld met sterke kleurcontrasten in: de 'crispe'-kaarten waar het
juryrapport van Mijksenaar zo de loftrompet over steekt.
Buitenlandse licenties
De transformatie van de atlas heeft jaren geduurd en was pas begin
zeventiger jaren gereed, een moment waarop het bedrijf zijn vleugels
uitsloeg en ook voor andere landen schoolatlassen ging vervaardigen.
Bus vertrok jaarlijks met zijn collega's naar de Buchmesse in Frankfurt
om daar over licentie-uitgaven van de atlas te onderhandelen. In het
kader van de Nederlandse Vereniging voor Kartografie (waarvan hij van
1974 tot 1982 bestuurslid was) gaf hij op studiedagen les in productie
planning en kostenberekening, kaartschrift en symboolontwerp. Bij het
vertrek van de externe atlasredacteur F.J. Ormeling sr. nam Bus met het
hoofd van Wolters-Noordhoff Atlasproducties, Ad van Holten, en col
lega Giel Willems de atlasredactie over. Bij zijn afscheid in 1991 werd hij
nog gestrikt om mee te doen aan de redactie van De wereld volgens de
Bosatlas (met M. Anstadt, A. Donker en F.J. Ormeling sr.), een boek dat in
dertien kaartseries de ontwikkeling van de wereld sinds 1877 en van de
Nederlandse atlaskartografie toont.
Fragmenten van de Bosatlas uit de39e druk (links, 1956) en de 40e druk
(rechts, 1959, met door Aldert Bus geschaduweerde reliëfweergave)
Ferjan Ormeling, redacteur
Schilderkunst
Bus was een talentvol graficus en naast de kartografie uitte zich dat ook
in de schilderkunst (zie op deze pagina zijn schilderij van de Oosterha
ven en Martinitoren). Sinds hij in 1991 met
de vut ging wijdde hij zich aan het schil
deren, en hij deed dat zo verdienstelijk
dat het te betreuren is dat er nooit een
overzichtstentoonstelling van zijn werk
is geweest. Hij was zelf te bescheiden
om zoiets te entameren. Maar zoals hier
aangegeven, hij heeft samen met de
laatste externe atlasredacteur F.J. Orme-
ling sr. de kartografie in Nederland op
een hoger plan gebracht.
Overal in geo-minnend Nederland hoor je het: Digital
Twins, 3D-stadsmodellen, Smart Cities en BIM. We moeten er
wat mee, het is de toekomst. En eigenlijk niet alleen bij geo-
minnend Nederland. Ook daarbuiten raakt men meer en meer
enthousiast.
Die laatste groep zijn vaak mensen die de kracht van het
eindresultaat zien: de gebruikers, de enthousiastelingen. Je kunt
ze ook wel bestempelen als de ongeduldige optimisten. Ze
roepen dingen als: "Dat willen we hebben!" en "Kun je dat ook
éven voor onze gemeente of organisatie regelen?" Begrip voor
een maandje of drie ontwikkeltijd? Dat is er wel. Nou ja, soms.
"Maar dan moet het wel klaar zijn hoor!"
De weg naar een mooi nieuw 3D-product is natuurlijk niet
zomaar in drie maanden afgelegd. Een mooi plaatje, dat lukt
nog wel in die tijd. Net als een kleine pilot misschien. Maar de
echte inbedding in de organisatie en bestaande werkproces
sen? Dat kost natuurlijk veel meer tijd. Denk maar aan jaren. "Zó
lang? Is dat echt nodig?', is dan een vaak gehoorde reactie. Dat
snap ik wel. Maar het is wel de realiteit. Want hoewel we al even
op weg zijn, en de route naar het eindresultaat langzaamaan
steeds duidelijker wordt, zijn we er nog niet. En het is best lastig
navigeren op wegen zonder bewegwijzering of wegen die zelfs
nog helemaal niet zijn aangelegd.
De tijd die nodig is voor het zoeken van de juiste route
geeft ruimte aan een andere speler in de wereld van 3D-ontwik-
kelingen: de geduldige criticus. Deze staat lijnrecht tegenover
de ongeduldige optimist. En hoewel beide groepen bestaan
uit mensen die in het dagelijks leven allemaal vriendelijk en
sociaal zijn, verschillen ze in deze zoektocht als dag en nacht.
En als ik moest kiezen, kan ik toch beter door één deur met die
ongeduldige optimist. Want ik word langzamerhand een beetje
opstandig van de vraag: "3D, wat moet je ermee?" De vraag
die steevast door de geduldige criticus gesteld wordt in elke
workshop, visie-sessie, enquête of afdelingsbijeenkomst.
En nu wil ik niet alle geduldige critici tegen me in het
harnas jagen of hun oprechte vragen - en misschien wel zorgen
- bagatelliseren. Want eerlijk is eerlijk, zolang de onduidelijkheid
niet is weggenomen, zal de inbedding nooit echt van de grond
komen. Toch wil ik voorstellen om de 'wat moet je ermee'-vraag
gewoon niet meer te stellen. Het stadium van waarom is name
lijk allang verstreken. We zijn allang vertrokken en onderweg.
Daarnaast is de vraag niet in één zin te beantwoorden. Nut
en noodzaak van 3D is complex. Het heeft te maken met de
relatief nieuwe digitale dimensie in onze wereld, die een nieuw
evenwicht probeert te vormen met de lang bestaande fysieke
en sociale dimensies. Social media leggen de link tussen de
digitale dimensie en de sociale. De 3D-ontwikkelingen moeten
de link leggen tussen de digitale en fysieke dimensie. We zitten
er middenin.
Kritisch zijn mag. Graag zelfs. Het helpt focus aanbrengen
en zoeken naar de route. Maar stop met vragen waarom we
onderweg zijn, want we hebben al duizenden kilometers
weloverwogen afgelegd. Help ons de juiste afslagen te nemen,
de richting te bepalen, alternatieve routes te definiëren en te
versnellen. Ofjuist te vertragen als dat nodig is. Er zijn allerlei
routes mogelijk, maar teruggaan is geen keuze meer. Laten we
samen een nieuwe groep 3D-denkers en -doeners vormen:
de meedenkende enthousiastelingen, die de transitie van ons
zo geliefde geo-vakgebied omarmen. We hebben jullie hard
nodig!
Jane Hermans-van Ree
Programmaleider Gemeente Rotterdam (onder andere Rotterdam 3D en spoor
Registratie T3D)
jm.hermansvanree@rotterdam.nl
Meer informatie over Rotterdam 3D (de digitale maquette van de
gemeente Rotterdam): www.3drotterdam.nl
