Zelfs het schutblad is mooi
Boek
Wat bij de meeste atlassen al aardig lukt, is bij deze atlas ronduit geslaagd:
dromend kunnen bladeren door al het prachtige kaart-en beeldmateriaal
Atlas van de IJssel
42 Geo-lnfo 2021-2
2021-2 Geo-lnfo
43
Tjiik van dei Ziel S Albeit Ccuporaal
Mooi staaltje vormgeving
Om maar gelijk met de deur in huis te val -
len: uitgever en auteurs zijn erin geslaagd
een boek uit te geven dat van ongekende
schoonheid is: een mooie balans tussen zeer
fraai beeldmateriaal, ondersteunende teksten
en prachtig transparante opmaak. Laat ik die
complimenten alvast geven: zelden zien we
een boek - een atlas in dit geval - waaraan
zoveel aandacht is gegeven aan vormgeving
en leesbaarheid.
Begin maart van dit jaar kreeg ik via-via te
horen dat er een Atlas van de IJssel was
verschenen. Onder normale omstandigheden
wordt daaraan in de regionale pers veel aan
dacht besteed, maar in deze malle tijd, waarin
publieke boekpresentaties even niet tot de
mogelijkheden behoren, moetje het soms
van de tamtam hebben.
Reis door de tijd
Het boek geeft een weldadige overvloed aan
informatie over een van de mooiste rivieren
van Nederland: de IJssel. De inhoudsopgave
geeft de opbouw fraai weer: naast een aantal
algemene thema's (verzanding, meanders,
overstromingen, weteringen en dijken) wordt
de lezer in een reis door de tijd meegenomen
vanaf de IJsselmond bij Westervoorttotaan
de IJsseldelta bij Kampen. Laat ik nu altijd
gedacht hebben dat de monding van de rivier
de uitlaat is...
Waterbouwkundige werken
Fascinerend zijn de beschrijvingen van de
waterbouwkundige werken die al sinds de
vijftiende eeuw hebben plaatsgevonden
en avant-la-lettre 'ruimte voor de rivier'
creëerden. De verklarende teksten zijn in een
compacte vertel trant weergegeven. In een
paar zinnen wordt de wordingsgeschiedenis
(militair, economisch, agrarisch en sociaal) van
deze werken weergegeven. Het overkwam mij
meermalen dat ik bij de afbeeldingen hierbij
ging 'swipen' en 'inzoomen' op het papier
om meer te weten te komen over de ligging
van het afgebeelde: hoe zou de wereld er nu
uitzien op die plek? (Veel van het gebruikte
kaartmateriaal is overigens ook digitaal
beschikbaar. Met behulp van de achter in de
atlas opgenomen 'verantwoording beeldma
teriaal' kan de reis stroomafwaarts nog uren
worden verl engd.) Soms ook om het figura
tieve kaartmateriaal (veelal voorzien van de
opmerking: 'niet geschaald') en de handmatig
aangebrachte beschrijvingen leesbaar te
maken.
Landclaims
Fraai zijn de verhalen over landclaims: wat
zal dat in veel gevallen een getouwtrek
zijn geweest, omdat de beschrijvingen van
geclaimde eigendommen ten gevolge van
aanlanding en afslag moeilijk in absolute
zin waren vast te leggen in een standaard
referentiesysteem. Overigens was de rol van
landmeters in die tijd naast registratief ook
veelal planvormend. De landmeters Nicolaas
van Geelkerck en Frederik Beijerink maakten
ook civieltechnische plannen. Voor verde
digingswerken, of om het altijd op de loer
liggende gevaar van het water te kunnen
beheersen en in goede banen te leiden. Veel
van de door hen opgetekende situaties zijn op
messcherpe wijze afgebeeld, de schatkamer
van oud kaartmateriaal over de IJssel is hierbij
flink opengetrokken.
Belang van goed kaartmateriaal
Goed kaartmateriaal - en daar staat dit boek
vol mee - is in de loop van de eeuwen van
groot belang gebleken bij het rationele
waterbeheer van deze rivier. Dat daarbij ook
de naastgelegen landerijen metamorfoses
hebben ondergaan, komt op een aanspre
kende wijze tot leven in deze atlas. Veel van
het gebruikte kaartmateriaal dateer t uit de
late middeleeuwen, meteen piek zo rond
de zestiende eeuw. Ook vanuit latere jaren is
de atlas ruim voorzien van prachtig kaartma
teriaal. Bijzonder fraai is ook het gebruik van
recenter kaartmateriaal van de Topografische
Dienst en de prachtige obliek dronevlucht-
foto's waarmee het boek vol staat. De gehele
wordingsgeschiedenis is rijk geïllustreerd
met kleurrijke kaarten op verschillende
schaalniveaus, afgewisseld door hedendaagse
luchtfoto's.
De rivier als personage
Moeiteloos kan de lezer uren verdwalen in
deze atlas. Verhalen en vooral beelden zetten
de tijd even stil: recreatieve verstilling zoals je
deze ook van de rivier zelf mag verwachten.
Af en toe wordt de rivier zelfs wat persoonlijke
eigenschappen aangemeten: datzij al mean
derend soms van twee walletjes eet Ronduit
grappig en actueel is de afbeelding van het
schilderij van Salomon van Ruysdael op p. 91.
Hier zien we een boot met de driekleur op de
kop. Blauw, wit en rood.
Zoektocht naar balans
Wanneer je dan na een urenlange reis bij
het naschrift bent aanbeland, 'De IJssel in de
eenentwintigste eeuw', dan valt op dat het
in de gehele wordingsgeschiedenis van deze
rivier steeds een zoektocht is geweest naar
een geschikte balans. Naast de eeuwenlange
strijd tegen de grilligheid van deze rivier is er
ruim aandacht geschonken aan de steeds wis
selende en soms tegenstrijdige economische,
landschappelijke en ecologische belangen
van aanwonenden, beheerders, recreanten en
gebruikers. Zeker de komende decennia zul
len er nieuwe vraagstukken op ons afkomen,
waardoor de balans opnieuw zal moeten
worden afgesteld. Wat gaat bijvoorbeeld de
invloed zijn van de klimaatveranderingen die
nu al zichtbare sporen trekt?
Vier uur lees- en reisplezier
Wat bij de meeste atlassen al aardig lukt, is bij
deze atlas ronduit geslaagd: dromend kunnen
bladeren door al het prachtige kaart- en
beeldmateriaal. Je bent al gauw meer dan vier
uur onderweg. Dat is ca. 7,50 per uur, waarbij
je later uiteraard nog eens opnieuw op reis
kunt! Een zeer schappelijke prijs voor deze fraai
vormgegeven atlas. Een aanrader!
Voor wie na het lezen nog meer wil horen: op
de omslag verwijst een sticker naar de podcast
IJsselverhalen van rivierenliefhebber Wim
Eikelboom. Hierin raak je opnieuw gefasci
neerd door de verhalen over deze rivier en de
rol die zij speelt in de tijd.
RoelofKeppel
rodofkeppd57@hotmail. com
Atlas van de IJssel
Auteurs: Tjirkvan der Ziel en Albert Corporaal
Foto's: Joop van Putten
Uitgeverij: WBOOKS (2021)
Pagina's: 216 (24,5 X31 cm)
Prijs: 29,95
ISBN: 9789462583894
