Hydrografieonderwijs
in Nederland
X
Maritiem Instituut Willem Barentsz en Skilltrade
Enige tijd geleden stond er in Geo-
Info een uitgebreid artikel over
de verschillende geo-informatie-
opleidingen in Nederland. Daarbij
werd kort gerefereerd aan de
opleiding Ocean Technology aan
het Maritiem Instituut Willem
Barentsz op Terschelling, zonder
in te gaan op de twee toch wel
bijzondere hydrografieopleidingen
die Nederland rijk is. Naast de
hbo-bacheloropleiding op
Terschelling is er namelijk ook het
contractonderwijs bij Skilltrade
in IJmuiden. Beide opleidingen
zijn internationaal erkend als
hydrografische opleiding.
10
Geo-lnfo 2021-2
2021-2 Geo-lnfo 11
Door Huibert-Jan Lekkerkerk
Hydrografische mering op de simulator (bron: MIWB).
Wat maakt hydrografie nu eigenlijk zo
bijzonder? Hydrografie is kort door de bocht
landmeten op zee'. Waar de landmeter echter
het voordeel heeft dat hij zijn werkterrein kan
overzien, is dat voor de hydrograaf natuurlijk
een stuk lastiger.
Veilige navigatie op zee
Van origine is het een vakgebied datvooral
vanuit overheden werd uitgeoefend met als
doel het maken van kaarten voor een veilige
navigatie op zee. Het maken van zeekaarten
was tot de 18e eeuw geen wetenschappelijke
vaardigheid, maar eerder een gevolg van
gefragmenteerde informatie-uitwisseling
tussen ontdekkingsreizigers,zeelieden en karto-
grafen. Vanaf het midden van de 18e eeuw wer
den steeds meer op wetenschappelijke basis
gestoelde opnamen uitgevoerd. Totaan de 20e
eeuw was hydrografie veel handwerk, waarbij
met sextant en lood en lijn werd gewerkt. Met
de introductie van het echolood in de jaren 20,
de elektronische plaatsbepaling in de jaren 40
en de automatisering in de jaren 70 werd hydro
grafie steeds meer geautomatiseerd.
Hydrografie in Nederland
In Nederland was hydrografie totde jaren 50
voornamelijk een overheidsaangelegenheid.
De taken zijn daarbij voornamelijk verdeeld
tussen de Dienst der Hydrografie en Rijkswa
terstaat. Maar ook de havenbedrijven (zoals
Havenbedrijf Rotterdam) en de waterschap
pen (zoals Zeeuwse Scheldestromen) spelen
een cruciale rol.
Waterbouw en offshore
De meeste Nederlandse hydrografen zijn ech
ter niet werkzaam bij de overheid maar juist in
de particuliere sector. Nederland is thuisland
voor twee van de grootste waterbouwers ter
wereld, Boskalis en Van Oord, naast een hele
serie aan kleinere maar niet minder relevante
andere waterbouwbedrijven. Naast de water-
bouw is ook de offshore (olie en gas, maar ook
wind) een belangrijke afnemer van hydrogra
fen. Denk aan bedrijven zoals Allseas en Fugro.
Tot slot zijn er verspreid over Nederland veel
bureaus die zich specifiek op dataopname en
-verwerking richten, zoals het Amsterdamse
DEER
Hydrografische meettechnieken
Bij het uitvoeren van een hydrografische
meting (of liever opname) komen tegenwoor
dig meerdere technieken aan bod. Een beetje
modern meetvaartuig (al dan niet autonoom
boven of onder water varend) is ten minste
met een RTK- of PPP GNSS-systeem uitgerust
voor de primaire plaatsbepaling. Voor het
meten van de dieptes wordt gebruikgemaakt
van een zogenaamde 'padloder'(multibeam
echolood). Hiermee kunnen in relatief ondiep
water (tot zo'n 20 meter diep) ca. 40 tot 60.000
dieptes per seconde worden verzameld.
Omdat het vaartuig niet stilstaat tijdens de
meting komt daar een zogenaamde bewe
gingssensor (Inertial Motion Unit-IMU) bij om
de verschillende scheepsbewegingen vast te
leggen. Samen met een zeer nauwkeurig kom
pas kan hiermee elke positie op het meetvaar
tuig zeer nauwkeurig worden bepaald. Omdat
wordt bewogen is een zeer nauwkeurige
tijdmeting eveneens van belang. Tot slot komt
daar nog een zogenaamde geluidssnelheids-
meting bij om de diepte van het echolood
juist te berekenen uit de looptijdmeting van
de signalen. Dat alles kan natuurlijk niet zonder
geavanceerde software om alle metingen bij
elkaar te brengen. Nog niet benoemd maar
wel essentieel is dat de locatie van de verschil
lende sensoren aan boord zeer nauwkeurig
bepaald is middels landmeetkundige tech
nieken. Ook voor het bepalen van de juiste
stand van het vaartuig is het noodzakelijk de
IMU en het kompas goed te kalibreren. Jawel,
wederom via landmeetkundige technieken, te
weten de waterpas en total station.
Bovenstaand overzicht is echter nog maar de
basisuitrusting. Afhankelijk van het project
komen hier aanvullende plaatsbepalingssys
temen bij voor onder water (GNSS werkt daar
niet), sensoren voor het meten in de bodem
(de zogenaamde Sub Bottom Profiler) of voor
het detecteren van objecten (de Side Scan
Sonar en magnetometer) of sensoren voor het
meten van getij, golven en stroming.
Dataverwerking en -presentatie
Hoewel het opnemen van de data een
belangrijk deel van het werk is, is het natuurlijk
niet voldoende. Na het opnemen dienen de
data verwerkt te worden. Daarvoor worden
technieken gebruikt die vergelijkbaar zijn met
de technieken die voor laser altimetrie worden
ingezet. Belangrijk is te weten met welke
nauwkeurigheid de data zijn opgenomen.
Immers, voor een veilige navigatie maar ook
bij het plaatsen van bijvoorbeeld windmolens
is een nauwkeurige opname van grootbelang.
Zeekaarten worden bijvoorbeeld gecorrigeerd
voor de onnauwkeurigheid van de meting
(de dieptes zijn dus in de regel groter dan die
welke in de kaart worden opgenomen).
Kaarten zijn er in soorten en maten. De
zeekaart is er in papieren maar ook in elek
tronische vorm (de zogenaamde Electronic
Navigation Chart - EMC). Hiervoor is speciale
software beschikbaar die veel van de kenmer
ken van Geografische Informatie Systemen
(GIS) in zich hebben. Maar ook GIS als techniek
wordt regelmatig ingezet binnen de hydro
grafie, met name voor het zogenaamde asset
management.
MIWB: Ocean Technology
Hydrografie was en is nog altijd een tech
nisch complex beroep. Tel daarbij op dat het
inroepen van hulp veel lastiger is dan voor
hen die op land werken (er is geen voor
rijtarief bekend voor storingen midden op de
Noordzee) en je hebt alle ingrediënten voor
het hydrografieonderwijs. Waar het onderwijs
lange tijd het domein was van de diverse
marines kent Nederland sinds 1980 een eigen
(burger-)hydrografieopleiding. De opleiding
was in eerste instantie in Amsterdam aan de
Zeevaartschool gevestigd maar is alweer meer
dan tien jaar op Terschelling gevestigd.
De opleiding is sinds 1984 officieel op het
hoogste niveau (Category A) geaccrediteerd
door de Internationale Hydrografische Orga
nisatie (IHO), de Fédération Internationale des
Géomètres (FIG) en de International Carto
graphic Assocation (ICA). Naast de internatio
nale accreditatie is de vierjarige hydrografieop-
I ei ding Ocean Technology ook geaccrediteerd
als 'reguliere' hbo-bachelor.
Globaal lesprogramma
Kompaskalibratiemet klein meetvaartuig (bron: MIWB).
Jaan
In het eerste jaar krijgt de aankomend hydro-
graafveel basisvakken samen met de toekom
stige stuurlieden en scheepswerktuigkundi-
gen (de maritiem officieren). Daarnaast krijgen
ze uitgebreid landmeten in theorie en praktijk,
evenals het doen van getijdemetingen. Zelfs
de sextant komt nog (even) aan bod bij de
praktijkmetingen. Iedere week is er vierenhalf
uur praktijkonderwijs, verdeeld tussen een
begeleid deel en het zelfstandig uitvoeren van
opdrachten uit het hydrografisch takenboek.
Aan het einde van het jaar voeren de eerste
jaarsstudenten samen met de tweedejaars een
twee weken durend project uit op of rondom
Terschelling. Dat kan specifiek hydrografisch
zijn maar ook meer landmeetkundig, zoals een
terrestrische laserscan of fotogrammetrisch
