Samen aan de slag
I
OPEN
kaart
yM wo i
-
r'' T
h WÊKfrifST
V/ .X'
22
Geo-Info I 2021-3
2021-3 1 Geo-Info
23
Beste lezer,
Een kaart van Nederland, gewoonweg
simpel, herkenbaar, niet te veel tierelantijn
tjes maar wel met erg veel lijntjes. Via social
media kwam deze kaart in de afgelopen
maanden weer eens langs, nadat er in 2020
al veelvuldig door belanghebbenden naar
gekeken was. Met enig zoekwerk op internet
blijkt de kaart twee titels te hebben: 'Aantal
samenwerkingsverbanden tussen gemeen
ten' en 'Bestuurlijk regionale ecosystemen,
aantal samenwerkingsverbanden tussen
gemeenten'.
Bij een snelle blik op de kaart zie ik lijntjes
en veelal driehoeken, alsof het triangulatie
betreft. Echter gaat het hier om de aantallen
samenwerkingsverbanden. Hoe donkerder
de lijnkleur, hoe groter het aantal. De kaart
zegt overigens niets over de mogelijke
kwaliteit of intensiteit van de samenwer
kingen. Tevens is niet heel erg duidelijk
hoe ver (afstand) er per gemeente nog
samengewerkt wordt, en waarom er wel of
geen verband bestaat met een naastgelegen
gemeente of andere gemeenten binnen de
provincie. En zijn alle samenwerkingsverban
den wel getoond?
Interessant om te zien: hoe verder zuid
waarts van de Randstad af, hoe groter het
aantal samenwerkingsverbanden. Al geldt
dit niet voor een enkele (kleine) regio, en
zeker niet voor Noord-Overijssel. Vrijwel alle
provincies lijken nauwelijks grensoverschrij
dend verbonden te zijn, iets wat de lijnen
goed weergeven.
Tot slot, de provincie Utrecht ziet er opeens
een stuk groter uit. In de besprekingen
hieronder leest u het hoe en waarom.
Peter Weenink, redacteur
Paul van Diepen
Paul.vanDiepen@kadaster.nl
Deze keer blijven we met de te bespreken
kaart vlak bij huis en op bekend terrein. Een
verrassende kaart bovendien, die de bestuur
lijke regio's in Nederland zichtbaar maakt.
Kartografisch gezien is het thema 'mate van
samenwerking' mooi in beeld gebracht. Er is
gekozen om een lijn tussen twee gemeenten
te trekken als deze samen in minstens vijf
samenwerkingsverbanden zitten. Waarom pas
vanaf vijf is mij niet helemaal duidelijk, maar
mogelijk zie je de 'bubbels' wat minder als je
vanaf één begint weer te geven.
De kleurkeuze in de legenda - hoe meer
gedeelde verbanden des te donkerder de
lijn - pakt goed uit. Zo zie je dat er in Zuid
Limburg veel meer verbanden zijn dan in
bijvoorbeeld Gelderland. Verder is er geen
afleidende poespas op de kaart weergegeven,
alleen de functionele gemeente- en provincie
indeling.
Door de oogharen bezien valt op dat een aan
tal provincies een autonome eenheid lijken te
vormen, zoals Groningen, Fryslan, Drenthe en
Utrecht. Andere provincies hebben een meer
verdeeld karakter; Overijssel heeft duidelijk
Twente en West-Overijssel, Noord-Brabant
heeft drie goed te onderscheiden regio's, en
Gelderland, Noord-Holland en Zuid-Holland
zijn meer diffuus van aard.
Opvallend is dat er weinig verbanden zijn
tussen gemeenten uit verschillende provin
cies. Uitzondering hierop: Noord-Brabant en
Zeeland. Ook opvallend is dat de Randstad als
eenheid niet is terug te vinden op deze kaart.
Tot slot kun je nog zien dat de nieuw
gevormde gemeente Vijfheerenlanden zowel
aan Utrecht als aan Zuid-Holland is gelinkt.
Vijfheerenlanden is een samenvoeging van
de Utrechtse gemeente Vianen en de Zuid
Hollandse gemeenten Leerdam en Zederik.
Nog voor de definitieve keuze werd gemaakt
tot welke provincie de gemeente zou gaan
horen, tekenden de burgemeesters van Gies-
senlanden, Gorinchem, Leerdam, Molenwaard,
Zederik en Vianen de intentieverklaring 'Gren
zeloos Samenwerken' voor de regio Alblasser-
waard-Vijfheerenlanden. De samenwerking zal
doorgaan, ongeacht de provinciekeuze. Altijd
leuk om zulke bijzonderheden terug te vinden
op een kaart!
Ronald Bokhove
ronaldbokhove@cs.com
Ad van der Meer
a.vandermeer6@upcmail.nl
Is het een kunstwerk? Is het een droedel? Nee,
het is een kaart. Althans, in de basis. Het is
primair een knappe illustratie van de bestuur
lijke spaghetti in Nederland. Ik heb eens eerder
een kaart gezien waarop met vlakkleur per
gemeente het aantal samenwerkingsverban
den was weergegeven, maar daar kon je de
clustering (wie met wie) niet uit afleiden. De
hier besproken kaart lukt dat buitengewoon
goed. Omdat hij niet is bedoeld om concrete
relaties tussen afzonderlijke gemeenten te
tonen, geeft het niet dat er geen namen of
andere aanduidingen bij staan. De bekende
contour van Nederland geeft voldoende hou
vast. Opvallend zijn de vele harde regiogren-
zen die de kaart toont. Friesland, Groningen,
Drenthe, Twente en Zeeland springen er dui
delijk uit. Ook de scherpe bestuurlijke cesuur
tussen Utrecht en Zuid-Holland is opvallend.
Als het Rijk ooit nog eens een regionale
bestuursindeling gaat ontwerpen, dan vormt
deze kaart een prima startpunt.
Aantal saraenwiettinflsveiftoentfen
ruwen ^nrwtriEiefl!
De kleurstelling van de lijnen vergroot het
dramatisch effect, en terecht. Want een paarse
lijn tussen twee gemeenten betekent dat er
dus 40 a 50 samenwerkingsverbanden tussen
die twee gemeenten zijn. (Dat roept dan de
vraag op of de gemeenten in Zuid-Limburg
nog wel tijd hebben om iets anders te doen
dan met de buurgemeenten samen te werken.
Nog daargelaten het democratisch deficit van
deze situatie.) Dat getal van 40 a 50 lijkt idioot,
maar de Regioatlas noemt al 34 landsdek-
kende indelingen. En daar zijn dan de 'losse'
intergemeentelijke samenwerkingsverbanden
niet eens in meegenomen.
Is de vormgeving goed? Bertin zou er onge
twijfeld - en terecht - wat van vinden. Het is
dan ook niet zozeer een kaart die feiten geeft,
als wel een kaart die een impressie geeft. Ik
zou hem niet aan de muur hangen omdat hij
zo mooi is, maar wel (op kantoor) als verma
ning richting collega-ambtenaren over waar
we in hemelsnaam mee bezig zijn...
SO (may)
5 fmhrp
i'
1 J V... J V\iVJ,
a* c.-
1 [N*
Gemeentelijke samenwerking is van alle tijden.
Als je wettelijke taken krijgt toebedeeld en vrij
bent in de uitvoering, kan het geen kwaad
eens met de buren te overleggen over de aan
pak. Als dat overleg dan structureel wordt of
de aanpak gezamenlijk, heb je zo een verband.
De gezamenlijkheid moet wel geformaliseerd
zijn door een rechtspersoon. Twee keer per
jaar vrijblijvend overleggen telt hier niet.
Eén verband is ook onvoldoende voor een
vermelding op de kaart. Wel logisch, zo zijn
alle gemeenten aangesloten bij de VNG en als
je elke gemeente dan verbindt met 351 andere,
levert dat een onleesbaar spinnenweb op.
Ook met de drempel van vijf verbanden is
de leesbaarheid al in het geding. Twee nauw
samenwerkende gemeenten die op grotere
afstand van elkaar liggen, haal je er slechts met
haviksogen uit. Nog een bezwaar: de kaart laat
de intensiteit van samenwerken niet zien. Zo
zijn er in Nederland steeds vaker ambtelijke
fusies waarbij alle gemeentelijke taken door
het verband worden uitgevoerd. Deze alom
vattende samenwerking komt dan in de plaats
van specifieke samenwerkingsverbanden,
maar omdat hier alleen het aantal verbanden
wordt gevisualiseerd, kan de indruk ontstaan
dat juist minder wordt samengewerkt.
Van dunne lijnen in oranjegeel op een witte
achtergrond word ik niet enthousiast. Waarom
niet breedte in plaats van grijswaarde als
expressievorm, en accepteren dat je met deze
informatiedichtheid moet overgaan tot een
grotere schaal? De kaart geeft wel een mooi
beeld van samenwerkingsclusters, maar voor
de details moet je naar de site van de VNG
waar alle onderliggende informatie overigens
keurig is te vinden. De provinciegrens lijkt
voor samenwerken een obstakel van formaat.
Laat je niet misleiden door lijnen die die
grens doorsnijden, een grillig grensverloop
ligt hier bijna altijd aan ten grondslag. In 2019
is de Utrechtse gemeente Vijfheerenlanden
ontstaan, waarin ook het voorheen Zuid
Hollandse Leerdam is opgenomen. Je ziet dat
in 2020 de samenwerking met gemeenten als
Gorinchem en Molenlanden nog standhoudt.
Ik zou de geactualiseerde kaart over drie jaar
weer eens willen zien. Wedden dat de blik dan
nog meer op Utrecht gericht is?
Bronnen:
https://kennisopenbaarbestuur.nl/thema/staat-van-het-bestuur-2020/interbestuurlijke-
samenwerking/#2i707
Overige ondersteunende bronnen:
https://kennisopenbaarbestuur.nl/thema/staat-van-het-bestuur-2020/interbestuurlijke-samenw
erking/#indepthinfoTab-2i860
https://vng.nl/artikelen/gemeentelijke-samenwerking-in-kaart-gebracht
https://www.regioatlas.nl/
https://www.regioatlas.nl/indelingen
https://kennisopenbaarbestuur.nl/media/257351/inventarisatie-regionale-samenwerkingsver-
banden-decentrale-overheden-2020.pdf
