Verantwoord gebruik van
ruimtelijke data
J
k
Het verantwoord of ethisch
gebruik van data en ook van
ruimtelijke data krijgt meer
en meer aandacht. Niet alleen
wetgeving is belangrijk, ook recht
doen aan publieke waarden is
van belang, net als de vraag hoe
we met elkaar om willen gaan.
Het past bij de toegenomen
bewustwording van ethische
dilemma's.
TABLE OF CONTENTS
Ethische principes
gelden voor regelgevers,
ontwikkelaars en
gebruikers.
1. Introduction
2. Context
3. Data Ethics
4Spatial is Special
4.1 The Nature of Spatio-Temporal Data
4.2 Use Cases
4.2.1 Use Case 1Use of social media
geotagglng to raise awareness of issues
4.2.2 Use Case 2: Realtime Traffic Data
4.3 Misuse Cases
Existing Legal Frameworks
30
Geo-Info I 2021-3
Ruimtelijke data zijn
speciaal.
Invloed COVID-19-pandemie
2021-3 1 Geo-Info
31
Door Inge La Rivière
Het initiatief van de Spatial Data on the Web
Interest Group van het World Wide Web
Consortium (W3C) past goed in deze trend.
Begin dit jaar heeft dit consortium een
notitie uitgebracht waarin wordt ingegaan op
wetgeving en de principes voor het ethisch
delen van gegevens. De notitie is nog niet af
en moet nog worden uitgebreid met inzichten
vanuit een niet-Westerse invalshoek en met
praktijkvoorbeelden. Verder is het een levend
document dat verrijkt kan worden met hoe de
ethische inzichten zich ontwikkelen.
W3C-nota
Voor wie hier minder bekend mee is, het W3C
is een internationale gemeenschap die tot
doel heeft om open standaarden te ontwik
kelen om de langetermijngroei van het web
te garanderen. Dit W3C heeft 19 januari 2021
een nota over het verantwoord gebruik van
locatiedata uitgebracht onder de titel: 'The
Responsible Use of Spatial Data' [1]. Deze nota
is van de hand van de W3C Spatial Data on
the Web Interest Group die sinds 2015 een
samenwerking heeft met de Open Geospatial
Consortium (OGC).
De notitie begint met de constatering dat het
gebruik van data en de belangstelling voor
ethiek toeneemt. Voor persoonlijke data zijn er
wettelijke kaders, maar bieden die voldoende
zekerheid over het verantwoordelijk gebruik
van locatiegegevens? Juist ruimtelijke en
temporele data zijn speciaal. Dit komt in een
apart hoofdstuk van de notitie aan bod.
Locatiegegevens zijn speciaal
Ruimtelijke en temporele data hebben de
eigenschap dat ze domeinoverstijgend zijn en
als glue data verschillende domeinen kunnen
verbinden. Deze eigenschap maakt dat de
data bij 'versluieren' onbruikbaar worden. Met
het versluieren van gegevens zijn deze niet
meer herleidbaar naar een persoon. Door
locatiegegevens te veranderen, werken ze niet
meer als koppelvlak. Louter geanonimiseerde
locatiegegevens kunnen gecombineerd
met kennis en andere bronnen herleidbaar
zijn naar personen. De Autoriteit Persoons
gegevens [2] stelt dat van dergelijke data te
achterhalen is bij wie deze locatiegegevens
horen en dat ze derhalve niet zomaar gedeeld
mogen worden.
4.3.1 Misuse Case 1 Inadvertent location
sharing
Ethische zorgen
De bestaande juridische frameworks worden
besproken en de rol die ethische zorgen
hebben bij het versnellen en aanscherpen van
wetgeving. Binnen deze richtlijnen zijn voor
persoonlijke data veelal de volgende rechten
geformuleerd:
het recht op inzage
het recht om te weten
het recht om te worden 'vergeten'
het recht op beperking van verwerking
het recht op rectificatie
De macht van de dataverzamelaars wordt
als te groot gezien. Het zou vanuit ethisch
perspectief beter zijn dat verschillende zaken
die nu niet verplicht zijn, standaard geregeld
worden om individuen te beschermen en
ze controle over hun eigen data te geven.
Juridische en ethische kaders hebben een
belangrijke rol bij het vormgeven van wat als
'verantwoordelijk' kan worden beschouwd.
De richtlijnen zijn verschillend wat betreft
scope, doel en publiek. De kernwaarden zoals
transparantie, privacy, veiligheid, verantwoor
ding en inclusiviteit zijn gemeenschappelijk.
Er is binnen de richtlijnen weinig tot geen
aandacht voor het speciale karakter van ruim
telijke data. Een framework gaat voor geoloca-
ties een stap verder door deze als persoonlijke
data te bestempelen. Vanuit Nederland is voor
Geo4COVID in 2020 een ethische referentie
opgesteld.
Ethisch data delen
Vanuit drie perspectieven van degenen die
nauw met ruimtelijke data omgaan, worden
de principes voor het ethisch delen van data
besproken. De perspectieven zijn die van de
ontwikkelaar, de gebruiker en de regelgever.
De principes van ethische datadeling wor
den vanuit elk van deze drie perspectieven
praktisch beschreven.
Voor de ontwikkelaar zijn vragen gefor
muleerd om het gebruik en de opslag van
nauwkeurige locatiegegevens te onder
zoeken en in het ontwerp expliciete keuzes
te maken. Voor de rol van de gebruiker
wordt ingegaan op de enorme toename
van ruimtelijke data door de opkomst van
de smartphone. Daarbij wordt opgemerkt
dat lang niet iedere gebruiker overziet wat
er met zijn of haar gedeelde data mogelijk
is. De rol van de regelgever is om regels en
richtlijnen op te stellen zodat de rechten
(zoals hierboven genoemd) voor gebruiker
en ontwikkelaar geïmplementeerd zijn.
OGC had ethiek van geo en de rol van OGC als consortium en gemeenschap van
specialisten geagendeerd voor de 116e ledenbijeenkomst die 14 september 2020
plaatsvond. De sessie 'Ethics of Geo' wordt door Nadine Alameh beschreven in haar
blog 'OGC addresses the Ethics of Geo as part of its Future Directions September
Programming' [3]. De redenen om geo-ethiek juist in 2020 te agenderen zijn zeker
beïnvloed door de de COVID-19-pandemie. Hierdoor zijn issues en gevoeligheden
blootgelegd over onder andere privacy. Denk hierbij aan de Nederlandse corona-app
en de discussie over privacy en vrijwilligheid.
Emily Daemen en Frank Verschoor (consultants Geonovum) zijn vanuit Nederland
betrokken en ook mede-auteurs van de notitie. Zij vormen de verbinding met het
Nederlandse initiatief 'Wijs met locatie' [4], een samenwerking van overheid (via
Geonovum), het bedrijfsleven (via Geobusiness) en de wetenschap (onder andere VU
Amsterdam).
Afsluiting
Hoe balanceer je tussen misbruik van geodata
en de potentie hiervan om levens te red
den? Wat zijn de spelregels hiervoor? Juist de
actualiteit met COVID-19, het gebruik van apps
waarbij continu data gedeeld worden en ook
de ontwikkeling in technische mogelijkheden,
zoals toenemend detailniveau, satellietdata en
AI, maken duidelijk dat kaders en regels nodig
zijn. Nieuwe mogelijkheden van de technolo
gie en welke invloed een ontwikkelaar, eige
naar of gebruiker heeft, voeden de ethische
zorgen. En die dragen vervolgens weer bij aan
nieuwe of aangescherpte wetgeving.
Daadwerkelijk verantwoord omgaan met
ruimtelijke data vraagt meer dan regeltjes
volgen. Het is niet acceptabel dat verwerking
van persoonsgegevens juridisch kwetsbaar is,
zoals Ferd Grapperhaus moest melden over de
werkzaamheden van de Nationaal Coördina
tor Terrorismebestrijding en Veiligheid. Hoe
rechtvaardig de doelen ook lijken. Naast wat
wettelijk vast te leggen is, is er behoefte aan
een framework dat verder gaat dan de wet
volgen, namelijk het 'goed willen doen' en
werken volgens een ethische referentie die
verder gaat dan een checklist, en als het ware
vanuit overtuiging door je aderen stroomt.
Inge La Rivière
Redacteur Geo-Info
inge.la.riviere@kpnplanet.nl
Referenties
[1] https://www.w3.org/TR/responsible-use-spatial/
[2] OGC addresses the Ethics of Geo as part of its Future
Directions September Programming (https://www.ogc.org/
blog/3398, Nadine Alameh)
[3] https://www.wijsmetlocatie.nl/
[4] https://autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/nieuws/gebruik-
telecomdata-tegen-corona-alleen-met-wet
