Transcriptieproblemen
opgelost met de
Transcriptor'?
36
Geo-Info I 2021-3
De UNGEGN propageert het
gebruik van lokale spellingen bij
de internationale uitwisseling
van geografische beschrijvingen.
Door de globalisering wordt men
thans met veel meer geografische
namen geconfronteerd dan
enkele decennia geleden. Door
nieuwe politieke ontwikkelingen
verschijnen nieuwe namen in de
media, andere worden vergeten.
Het gevolg is dat mensen
zoals nieuwsverslaggevers of
zakenmensen, behoefte hebben
aan een goede weergave van
plaatsnamen uit het buitenland
waarvoor geen gevestigde
transcriptie of exoniem bestaat.
2021-3 1 Geo-Info
37
Prinsengracht, trillen van damwanden.
Werkzaamheden bij verbetering van kademuren.
De Vries: "Het is mooi om te merken dat er
overleg mogelijk is tijdens het werk en dat
goed onderbouwde voorstellen ook worden
gewaardeerd." Bart Schoorl zegt over de
opdrachtnemers: "Deze partijen kunnen
ons als allerbeste adviseren. Als zij hebben
gemeten dat er een verschil zit tussen twee
metingen: wat betekent dat dan? Er kan ruis
in de meting zitten, er kunnen allerhande ver
storingen zijn opgetreden of er kan een fout
zijn gemaakt. Daar hebben die bedrijven veel
gevoel voor, dus willen we dat ook aan hen
overlaten. In Amsterdam is het eindproduct
van een deformatiemeting voor het pro
gramma Bruggen en Kademuren niet langer
de verschilmeting zelf, maar een geodetisch
advies."
Project- of seriematige aanpak
Het batchmodel staat voor een seriematige
aanpak van de aanbestedingsfase die goed
bleek te werken voor zowel de opdrachtge
ver als de opdrachtnemer. In plaats van een
projectopdracht van een jaar (of langer), duurt
iedere losse opdracht nu een maand. "We
garanderen dat we een opgedragen werkpak
ket niet meer wijzigen, we brengen geen
verstoringen meer aan in het proces van de
opdrachtnemer. Komen er nieuwe inzichten,
dan besluiten we in een opvolgende maand
over de frequentie van de herhalingsmetin
gen. De maand die erop volgt, bevat weer
nieuw werk en dat wordt ook weer door de
markt geaccepteerd. Door het wegnemen
van de verstoringen en sturen op verbetering,
nemen de kosten af en de kwaliteit toe."
De opdrachtnemer vindt alle benodigde
informatie over de werkpakketten in het
Amsterdam Inspectie Portaal (AIP). Degene die
zijn werk tijdig en goed oplevert, behoudt of
verbetert zijn status om als eerste, tweede of
derde zijn volgende pakketje met opdrachten
te kiezen. Wat vooraf in de tender is beschre-
ven of beloofd, daar moet je je aan houden.
Daar wordt op getoetst.
Bart Schoorl vat het samen: "We hebben
veel objecten, we garanderen een minimale
opdrachtenstroom van tachtig objecten per
maand. Opdrachtnemers kunnen ergens op
rekenen". Voor de prijsstelling van de markt is
het van belang om te weten of het om tien
metingen gaat, of tachtig. Dan is er een andere
inzet en een andere capaciteit nodig. Met
deze 'werkgarantie' aan de onderkant, is er
tegelijkertijd flexibiliteit aan de bovenkant: er
kan werk bij komen. Er zijn maanden bij dat we
meer dan 140 objecten in een maand meten
Innovatie in het geding
Een van de klachten van bedrijven is dat de
innovatie in het geding komt bij aanbestedin
gen. Vaak gaat het om 'overprotocollisering'
en 'overspecificering'. Hans Hainje legt uit: "Als
je kijkt naar de beschrijvingen van aanbeste
dingen van grote overheidsorganisaties zoals
ProRail of Rijkswaterstaat, dan zie je soms dat
het efficiënter zou kunnen dan hoe zij het
zelf voorschrijven. Dan wordt er bijvoorbeeld
gevraagd om een relatieve meting, die op een
stelsel van ProRail zelf moet worden geplaatst.
Je maakt dan veel meer kosten. Het kan echt
veel slimmer voor iedereen." De klant heeft er
baat bij om hier meer samen te werken.
In Amsterdam gebeurt dat al. Een combinatie
van bedrijven voert de deformatiemetingen
aan kademuren in principe uit op de tra
ditionele manier. Dat wil zeggen: met een
waterpasinstrument en een Total Station
(tachymeter). Parallel hieraan verkennen de
drie partners andere, slimmere manieren om
deformaties van civiele objecten te meten.
Bewezen technieken worden getoetst aan
de Amsterdamse situatie. De combinatie
heeft inmiddels drie alternatieve methoden
aangedragen om deformatiemetingen sneller
en met minder mankracht uit te voeren. Van
laserscannen en fotogrammetrie tot sensor-
monitoring. Deze technieken hebben zowel
op investering, kwaliteit, continuïteit als capa
citeit toegevoegde waarde. Wat dat concreet
betekent voor dit project wordt de komende
periode nader onderzocht en gevalideerd.
Voordelen voor de klant
Er zijn inmiddels opdrachtgevers die zich
bewust zijn van het feit dat je kunt kiezen
voor een ander bedrag óf een ander type
aanbesteding. "Er zijn zelfs aanbestedingen
waar de prijs helemaal niet in voorkomt", stelt
Jolle-Jelle de Vries. "De opdrachtgever gaat er
bij kleinere werkzaamheden van uit dat je een
nette prijs vraagt en stelt vervolgens wat er
moet gebeuren. Opdrachtgevers laten op zo'n
manier zien dat ze begrijpen dat bedrijven kos
ten maken voor zo'n tender, en tonen op hun
beurt hun vertrouwen in de samenwerking.
Bij een groter project binnen zo'n klus kan
de opdrachtgever wat meer marktwerking
eisen. Dan wordt er gevraagd hoe je het denkt
te gaan aanpakken en wat dat moet gaan
kosten." Bart Schoorl besluit: "Enerzijds vraagt
dat lef van je organisatie. Die stimuleert om
open, transparant en grensverleggend te zijn.
Dat geldt echter óók voor de aannemende
partijen. Zij moeten zó open en transparant
zijn dat ieder ander jouw werk zo op kan
pakken bij een herhaalmeting. it takes two
to tango."
Geïnteresseerd in het Programma Bruggen en
Kademuren? Meld je bedrijf aan voor de PBK
Marktcommunity via: bit.ly/PBKAms
Meer informatie over de Special interest
Group inwinning van GeoBusiness Nederland:
bit.ly/SiG-inwinning
Beeldmateriaal: gemeente Amsterdam
Door Arjen Versloot
Het lokale-namenbeleid is een eenvoudige
heuristiek in het geval van corresponderende
spellingsystemen en alfabetten. Hoewel onge
bruikelijke diakritische tekens moeilijkheden
kunnen veroorzaken bij het schrijven/typen,
om nog maar te zwijgen over de uitspraak.
Het wordt nog ingewikkelder bij een overgang
tussen twee verschillende spellingssystemen.
Vanuit Nederlands perspectief vereisen Cyril
lische, Griekse of Arabische schriftsystemen
transliteratie of transcriptie. De moeilijkheden
voor de gewone gebruiker zijn echter legio:
- De aanbevolen transliteratiesleutels zijn niet
altijd stabiel in de tijd;
- Landen met hetzelfde of een sterk gelijkend
alfabet gebruiken verschillende translitera
tiesleutels;
- Sommige transliteratiesleutels bevatten veel
voor Nederlanders onbekende diakritische
tekens;
- Het resultaat kan een aaneenschakeling van
lettertekens zijn die zelfs niet in de buurt
komt van een juiste uitspraak van de naam.
Afhankelijk van het doel van de tekst kan de
gebruiker verschillende behoeften hebben:
een internationaal bruikbare vorm voor
diplomatiek gebruik, of juist een gemakkelijk
verwerkbare vorm voor uitsluitende Neder
landstalige gebruikers.
De Transcriptor is een omzetinstrument,
bedoeld om namen die oorspronkelijk zijn
geschreven in een niet-Latijns alfabet, om te
zetten naar de Nederlandstalige context. De
Transcriptor is ontwikkeld door een team van
IT- en taalspecialisten, onder leiding van Nico-
line van der Sijs (IvdNT, Leiden). Het instrument
omvat vier verschillende modules:
- Een transliteratie-algoritme, dat de officiële
transliteratieregels per alfabet en land kan
toepassen;
- Een transcriptie-algoritme dat de officiële
transliteratie kan omzetten in een spelling,
dichter bij de Nederlandse waarbij onbe
kende diakritische tekens of lettercombina
ties vermeden worden;
- Een dynamische databasemodule die in
verschillende online bronnen (zoals Wiki-
pedia of Geonames) zoekt naar bestaande
spellingpraktijken in verschillende talen;
- Een lijst met actuele Nederlandse exonie-
men.
Een belangrijk voordeel van de Transcriptor is
dat de gebruiker kan kiezen voor de optie die
past bij de behoefte van het publiek van de
tekst.
De Transcriptor kan op twee manieren zoeken:
van het origineel naar een transliteratie/
transcriptie of van een tekststring naar het
origineel. Voor het eerste is de naam in de
oorspronkelijke spelling in het originele alfabet
nodig. Zo'n tekstreeks kan worden gekopi
eerd en in de Transcriptor geplakt. Maar vaak
is er alleen een versie van een buitenlands
persbureau of een lokale zakenpartner, die
kwam met een eigen transcriptie, de bron. In
dat geval heeft het programma enkele hints
van de gebruiker nodig (welk land, is het een
plaatsnaam, enzovoort). Het gebruikt dan de
databases waartoe het toegang heeft om het
object en de bijbehorende originele spelling
te identificeren. Zo ontstaat een basis voor
een correcte transliteratie of transcriptie.
De eerste uitgave van de Transcriptor was
gemaakt voor omzetting van het Cyrillische
alfabet in de Russische en Oekraïense versie.
De volgende versie is gebouwd voor het Ara
bisch, dat veel complicaties heeft; vanwege
de vele verschillende landen waar Arabisch
een officiële taal is, soms met verschillende
transliteratiesleutels, de regelmatig ontbre
kende klinkers in de bronvorm of de verschil
lende bestaande spellingtradities in Latijnse
alfabetten voor belangrijke (historische)
plaatsen, voor sommige landen gebaseerd
op de Engelse, voor andere op de Franse
spelling. Vanwege de onbekendheid van de
meeste Nederlandstaligen met de Arabische
uitspraak is een gebruiksvriendelijke transcrip
tie gewenst.
De Transcriptor kan overigens niet alleen
voor geografische namen maar ook voor
eigennamen worden gebruikt. Toekomstige
uitbreidingen zijn de opname van Griekse,
Hebreeuwse en verder Zuidoost-Aziatische
schriftsystemen. Een groot deel van het algo
ritme is taalonafhankelijk, wat de mogelijkheid
biedt om dit systeem in de toekomst ook voor
andere talen toe te passen.
Over de auteur:
Arjen Versloot is professor
Germanic Linguistics aan de
Universiteit van Amsterdam
