hexd. AI het vaste en bestendige raakt op drift, ook de mens zelf. Ja
juist de mens in het bijzonder.
Om nog een keer Ortega y Gasset te eiteren, hij heeft dit betekenisvolle
woord in het leven geroep<?ns de mens behoort geen voldongen feit te ziin
maar voortdurend mens in wording. U herinnert zieh misschien nog de term'
uit Uw latijnse les: de mens is nog niat afheeft nog niet zijn vaste vorm
aangenomen, geen volmaakt geheel5 hij is iets, dat zieh nog vormen moet; de
mens _xs een wezen dat produeeertj hij werkt ook nog aanzelfproduktie
'ij zijn het waarschijnlijk geheel met alkaar eensals het erom gaat ons
kind te laten testen, opdat het op grond van wetenschappelijke result'aten
tot de juiste boroepskeuze komt. Maar het duizelt ons als wij gaan bedenken
dat wxj aan het uitproberen zijn wat nog uit de mens te halen isja, hoe
en in welke richting hij kan worden omgebouwd.
De mens bedient niet alleen machines, hij wordt zelf beschouwd als een
organisme, dat we op zekere dag nog wel eens in een reageerbuis kunnen voort-
brengen.
En dat is niets bijzonders. Het ligt geheel in de lijn van de heersende
wet, nadat de eeuw van de techniek zieh bij ons heeft aangediend.
3 yi.i bouwen het maatschappelijk leven om
Het duidelijkst echter aanvaardt de eeuw van de techniek haar heerschappij
daar, waar de menselijke samenleving als een deel van de ons omringende we-
reld wordt omgevormd en in de wäre zin des woords een revolutionaire wijzi-
ging ondergaat. Het jonge individu wordt niet meer in diezelfde mate gevormd
door volwassen mensen, door gezin of directe omgeving, door afkomst of histo-
rxe. Op hem wordt van jaar tot jaar sterker het Stempel gedrukt door het ap-
paraa "fc
De oude 'verbanden verdwijnen niet zo gemakkelijk, maar worden als het wäre
omgesmoltenVan onze geboorte af wordt het leven bepaald en vastgelegd door
de bureaucratxe. We worden gevangen in het net van de Statistiek, vragenlijs-
ten zoeken onze mening te weten te komen, via een stembiljöt kunnen wo blijk
geven van onze politieke overtuiging. Boekhoudmachines berekenen ons trakte-
ment en de belasting.
Wij worden ons er nauwelijks van bewust wat deze omvorming van de mense-
lxjke samenleving en maatschappij eigenlijk betekent. Het is niet zovör be-
zxjden de waarheid' als wij over de geleide wirwar van een moderne grote stad
Spraken als over een mierenstaat. Alleen met dit verschil, daf wij niet ge-
lexd worden door instinet, maar door berekerid'e en bewust besturende handelin-
gen, waarin de enkeling planmatig wordt ondergebracht
Met dxt alles heb ik ons allen slechts bewust-g'emaaktwelke kenmerkende
trekken ons natuurlxjke leven in de maatschappij onder invloed van de tech-
nxek heeft aangenomen. Maar nu gaat het alleen daarom of wij ook begrijpen
wat wxj daarxn beleven en doen. En dan luisteren we goed naar de vermaning
van Ortega y Gasset. "Mögen de technici inzien, dat het, om technicus te
zijn, niet voldoende is technicus te zijn".
Allemaal zijn we daarmede bedoeld en vra'gen ons afs wat voeroh we eigen
lijk uit wanneer wij alles om ons heen alleen maar kwantitatiefals iets
meetbaars behandelen en daarmee dan aan een nieuwe wereld gestalte geven?
Twee verkeerde houdingen moeten we steeds weer bij onszelf en bij' onze
medemensen trachten te vermijden en bestrijdens wij mögen de door ons toe-
doen xn staat van oprichting verkerende wereld niet vervloeken, noch ideali-
seren.
Het eerste doet voor een deel altijd nog de verburgerlijkte mens. U her-
xnnert zxch, dat xk het cultu-rele tijdperk beschreef als de periode, waarin
9 - 9
