SCHOONHEID EN KUNSTZIN BIJ DE KARTOGRAFISCHE VORMGEVING
door A.J.Karssen
Waardoor komt het, dat de ene kaart fraaier is dan een anderes dat de ene
kaart meer schoonheid bezit dan een andere?
We zijn geneigd het ondergaan van schoonheid aan onze smaak, waar we zo-
veel over twisten, toe te schrijvenj overigens ten onrechtesmaak is een be-
koring, een zinlijke streling, dus een subjectief beginsel Hiertegenover
staat schoonheid als objectief beginsel. Schoonheid is een objectieve pro-
portio of maatverhouding in lijn of kleur of toon, zij is de wiskundige bouw
der natuur en wordt niet gevat door de zintuigen doch door de geest: Zo is
schoonheid iets anders dan de waargenomen lijn of kleur. Rood of blauw, een
dikke of dünne lijn, kan men waarneiran met het oog, ze kunnen bekoren of prik-
kelenmaar zijn op zichzelf niet schoons de ästhetische proportie blijft
voor het zintuig verborgen. Slechts in onderlinge samenhang van kleur en lijn
en vorm treedt de proportie naar voren.
Een voorbeeld van een esthetische proportio is de gülden snede, de deling
van een lijn zodanig dat het längste stuk middenevenredig is tussen het kort-
ste en het geheel; zij wordt benaderd door 5!8 8:13 13-21 etc., of in de
lioorlopende decimale breuk 0.6l803»>»
Het merkwaardige van de sectio divina isdat zij niet nauwkeurig in een
getal kan worden uitgedrukt. Maakt men een kader in de grootte der gülden
snede, dan zal het formaat aangenaam aandoon, niemand weet waarom.
Schoonheid verschijnt niet in de waarneming: zij verhoudt zieh tot het
waargenomenezoals de meetkundige driehoek zieh verhoudt tot de getekende.
Daarom is schoonheid tavens harmonieslechts met de geest te vatten. Dit
vereist een zekere begaafdheid of oefsning, schoonheid openbaart 2ich der-
halve niet voor allen gelijkluidend
In schoonheid als proportio, als beeld van maatverhouding in lijn of kleur
of vorm, zijn drie elementen vervats harmonie, compositie en klaarheid..
In harmonie liggen de schone verhoudingen besloten; het vloeiend overgaan
en op elkaar aansluiten van de verschillende elementen in een kaart, dus het
rythme der deleni het aan elkaar verwante
De compositie omvat de rangschikking der accentenj de compositie benadrukt
en veronachtzaamt in zekere maatverhoudingen de verschillende elementen. Waar
de harmonie het aan elkaar verwante beheerst, duidt de compositie de accenten
der schone kontrastwerkinghet kontrasterende aan.
De klaarheid is de schone herkonning, het moeiteloos kunnen identificeren
der delen, ofwel de duidelijke leesbaarheid van een kaart. De verhouding van
de verschillende elementen tot een klaar en heldor beeld is in overeenstemming
met het kontrasterende en het aan elkaar verwante.
Het is duidelijk dat wanneer een kaart een dezer drie componenten ontbeert,
de schoonheid ontbreektSchoonheid wordt niet in een kaart gebracht, zij
wordt er als het wäre aan toegevoegd.
Met andere woorden: de subjectieve bezigheid ontwerpen, kan in objectieve
schoonheid resulteren.
Het resultaat is afhankelijk van de kunstzinnige begaafdheid van degene die
ontwerpt: de kartograafHet lijkt zinvol in dit verband een definitie van dit
beroep te gevens
Kartograaf is hij die zieh beroepsmatig bezighoudt met het uitbeelden van ge-
geven basismateriaal tot een al of niet gedrukte kaart. Dus hij ontwerpt, pro-
jecteert en general'iseert de te maken kaart, terwijl veel teken- en repro-
duktiewerkzaamheden aan derden kunnen worden overgelaten.
De kartograaf is bij het ontwerpen van een kaart gebonden aan vele regels,
o.a. die van de esthetica en de grafiek. Aan de andere kant beschikt hij
10 - 10
