woorden geeft hij aan dat de bepaling van de snelheid van het schip volmaakt
een praktijkkwestie is "Om de beraminge ende gissinge te maken van hoe veel
mijlen weegs een bailast ofte geladen schip in een etmael voortseijlethet
is niet te beschrijven ofte ijemandt wijs te maken met onderwijsingemaer
moet door lange ervarentheijt ondersocht worden'" Voörts leest mens "Soo men
in de ruijme zeevaert is, moet achtinge genomen forden, als men omtrent de
streec van 't Zuijden ofte van 't Noorden seijlt:, hoe langhe men gheseijlt
heeft als een ofte anderhalf graad Latitudo verändert wort ende daer op
dickwijls achtinge nemende, soo can men metter tijt in de beraminge ende
gissinge geoeffent worden, benamelicke so ijemant dan dagelicx wel gade plaet
hoe veel vaerts dat het schip door het water maeckt ende hem 't selve wel
inbeeidet ende onthoudet dat hij met sulcken voortganck als het schip vaert
soo veel mijlen in 't etmael seijlen mach".
De redenering dat men aldus "door usantie bij 't oog zeer na de voortgang
van *t schip" zal weten te treffen vindt men de tijden door in de leerboeken
van de zeevaartkundeAntoni Struick schrijft in zijn voortref f elijke ,:Ver-
handeling over de ZeevaartkundeRotterdam 1768" over het bepalen van snel
heid en afgevaren afstand: "de ervarenheid en oplettendheid zijn de middelen
die hier bijzonder. te stade komen"
Met deze praktische ervaring en künde waren de zeelieden uitgerust, die
door Waghenaer werden toegesproken in het jaar 1592 in zijn ihresoor der
Zeevaert". In het tweede deel van deze verhandeling zullen voorbeelden worden
gegeven van hetgeen door de zeelieden als kartograaf werd bereikt.
Het zeeschip van.hedan, uitgerust met moderne zeevaartkundige instrumenten
en perfecta zeekaarten, vaart zolang het in de- nabijheid van de kust. is vol-
gens rechte lijnen van kaap op kaap. Van te voran trekt de gezagvoerder deze
lijnen in de kaarter op lettende dat gevaren worden vermaden. De taak van
de wachthebbende stuurman, is te zorgsn dat het schip zieh in werxelijkheid
volgens die lijnen verplaatst. Zijn instrumenten stellen hemhiertoe in Staat
Volkomen anders is het gesteld met de navigatie aan boord van een^ zeile.id
schip, dat afhankelijk is van de wind en dat al naar gelang van de windrich-
ting zijn koersen moet kiezen. Heeft het zeilschip het voor de wind, dan
vaart het ook in rechte lijnen zoals het mechanisch voortbewogen schip. Maar
heeft het de wind tegen., dan moet het laveren en zwerft kris kras over zee.
Is het in de nabijheid van de kust, dan worden niet alle bochten af gesnecien.
Het laveert bij de kust längs an komt dus steeds in haar nabijheid. Hierdocr
leert de navigator op het zeilschip veel beter alle bijzonderheden van de
kust kennen dan zijn collega op het moderne schip. Hij ziet hoge of minder
hoge bergen in de vertevlakke kustgedeeltenriviermondenvooruitsprin-
gende kapen die rots kunnen zijn of uit witte kalkwanden bestaan.
AI lodende längs de kust leert hij de wate.rdiepten kennen, enz. AI met ^al
kan hij zieh het volledig beeld voor de geest halen van de kusten, die hij
in zijn leven bevaart. Hoe de kapen elkander opvolgen weet hij, hoe zij van
verre en dichtbij er uitzien is hem bekendhet beeld van de kust kan hij
als een lange film aan zieh voorbij laten gaanZo kande de lbde en 17de
eeuwse zeeman de westkust van Europa en de Oostzee. Ieder was geoefen op
het terrein waar hij was groot gebracht. Hij die zieh uitgaf als stuurman
voor een bepaalde reis moest de verzekering geven op dat terrein bekend te
zijn. Bleok het tegendeel dan kon zware straf volgen.
Ongetwijfeld was de gewoonto om aantekeningen te maken, zoals aanbevolen
door Waghenaer, reeds zeer oud. Reeds uit de Oudheid zijn kustbeschrijviugen
bekend. Zo hebben ook in de l6de eeuw zeevarenden hun kennis van kusten,
koersen van kaap op kaap met vermelding van afstanden, bij zonderheden
banken, riviermonden, getijden, enz. teboekgesteldZij deden dit niet voor
zichzelf. alleen, maar in gedrukte vorm lieten zij hun werk uitgeven ^n o
handel brengenopdat ook .anderen van hun ervaring zouden kunnon profiteren.
12 - 17
