I63I zijn "Appendix Theatri A.Orteiii et Atlantis G.Mercatoris" uit. Hij
legde daarmee de grondslag voor de eveneens zeer volumineuze wereldatlas
"Atlas Major", bestaande uit elf banden, die in 1662 door zijn zoon Joan
uitgegeven werd
Zo zien we de atlas groeien van een boekdeel met ca 60 kaarten tot een
encyclopedisch-geografisch werk met meer dan 600 kaarten in respectievelijk
tien en elf banden. De atlassen werden uitgegeven in het Latijn, Nederlands,
Engels, Duits, Frans en SpaansKleinere uitgeverijen (Van den Keere,
Visscher e.a.) brachten in die tijd eveneens belangrijk werk op de markt.
Maar naast deze kostbare sieratlassen die in de eerste plaats als status-
symbool door de welgestelde burgers gekocht werden, was de ontwikkeling van
de gebruiksatlasmet name de zeemansgids en de zeeatlasniet minder spec-
taculair. De produktie hiervan begon in 1584 met Lucas Jansz. Waghenaers'
"Spiegel der Zeevaerdt"'s werelds eerste gedrukte zeeatlas. Deze werd ge-
durende de-17e eeuw in Amsterdam verder uitgebreid, aanvankelijk slechts
door twee uitgevers en na ca 1640 door meer dan acht uitgevers,. Ook de zee-
atlassen versehenen in verschillende talen. Hoewel er wat de inhoud betreft
bij de landatlassen aan het eind van de 17a eeuw weinig vooruitgang valt te
bespeuren (de kaarten zijn meest kopieen van vroegere en dus verS-nderde
kaarten )-, werd - de marit ieme kartografie verder ontwikkeld en bereikte de
produktie der zeeatlassen een hoogtepunt in 1753 de uit zes delen be
staande grote folio-uitgaven van de "Grote Lichtende Zeefakkel" van de be-
roemde uitgeverij der Van Keulens.
Karakteristiek voor de Nederlandse beschaving in de 17e eeuw waren de
kunstkabinetten en particuliere bibliotheken der ontwikkelde patriciers.
Grote kaartenverzamelingenin vele banden bijeen gebracht, werden door hen
aangelegd. Een dergelijke verzamelatlaseen zogenaamde "atlas factice", is
de zeer bekende uit vijftig banden bestaande atlas van de Amsterdamse advo-
caat Laurens van der Hern,' die in 1715 bij sen veiling overging in het bezit
van Prins Eugenius van Savoye en nu bewaard wordt in de Österreichische
National Bibliothek te denenIn deze schitterende atlas, de handgekleurde
kaarten zijn met goud gehoogd, werden aquarellen en pentekeningen van land-
schappen, stadsgezichten etc. bijgebonden, die in opdrächt van de oorspron-
kelijke eigenaar door beroemde kunst'«naars uit de 17o eeuw gemaakt zijn.
Twee banden van deze unieke atlas, namelijk Holland en een deel van Oost-
Indiezullen op de tentoonstelling te zien zijn.
Vormt de ontwikkelingsgeschiedenis van de ktlas een belangrijk aspect van
de tentoonstelling, ook de globei'ndustrie en de vervaardiging van grote
wandkaarten, deze laatste meest met prachtig gegraveerde randversieringen
zullen aandacht krijgen want ook hierin waren de 17e eeuwse Amsterdamse uit
gevers de wereld-leveranciers
Hoewel de aanleiding tot de vervaardiging van kaarten niet veel .verschil-
de van die, welke tegenwoordig nog geldt, waren in het Nederland van de 17e
eeuw drie factoren van groot belang, namelijk: de uitbreiding van handels-
activiteitende oorlogen en de betere waterbeheersing van het polderland.
Hierdoor was de behoefte aan respectievelijk zeekaarten, nieuwskaarten
(vlugschriftenen waterschapskaarten groot - U ziet "ze op de tentoonstel-
ling.
Eveneens geven de geexposeerde kaarten een duidelijke afspiegeling van de
kennis van de geografie in die tijd. Het wereldkaartbeeld werd vooral in de
eerste helft van de 17e eeuw door de vele ontdekkingsreizen der Nederlandse
zeevaarders sterk gewijzigd bij hun pogingen nieuwe handelsgebieden te vin-
den (Willem Barentsz., Abel Tasman e.a.). Deze ontdekkingsgeschiedenis zal
nader toegelicht worden aan de hand van enkele kaarten.
Verder wordt ook de oude techniek van het kaart maken gedemonstreerdBe-
13 - 14
