rijkskunde en Naderlands, dio hij beide zeer snel verwisrf.
De verhuizing van Warfum naar Groningen was een promotie
en een gelukkige omstandigheid voor het aardrijkskunde-
onderwijs
In die stad was namelijk een ondernemend uitgever ge-
vestigd, de firma Wolters, die de nieuwe Scholen zag als
een mogelijkheid zijn fonds te vergroten. Uit het contact
met Bos ontstond een aantal uitstekende leerboeken, die
veelal nog tot 1910 in gebruik zijn gebleven, de eerste
voor schoolgebruik geschikte wandkaarten en de wereld-
atlas die dit jaar met het verschijnen van de 45ste druk
een negentigjarig jubileum viert.
Er is weinig overeenkomst meer tussen het atlasje
uit 1877 met 27 kaarten in steendruk en de jubileum-
uitgave met 172 bladen en 264 grote en kleinere kaarten
volgens het modernste procede op papier gebracht. Toch
is de naam van de eerste ontwerper behouden gebleven.
Het blijft de Grote Bos, die immers een begrip is ge
worden voor de vele generaties die het zware boek van
school naar huis sjouwden en terug, maar er 00k voor
het eerst de wereld uit leerden kennen. De atlas is
ondanks de uitbreiding, altijd schoolboek gebleven en
daarom leert de jubileum-uitgave ons 00k iets Over ne
gentig jaar aardrijkskunde-onderwijs.
En dan blijkt, hopelijk 00k voor degenen die alleen
maar over de achteruitgang van het onderwijs klagen,
dat het vak aardrijkskünde enorm verbreed en niet min
der verdiept isDe topografie heeft een bescheiden
plaats behouden. Daarnaast leert men echter hoe de
aarde is ontstaan en opgebouwd, klimaatsinvloeden en
zeastromingen, verspreiding van mensen, dieren en ge-
wassen. Een grote bijdrage, misschien wel de belang-
rijkste, leverde de sociale aardrijkskundeDank zij
dit vak kunnen we nu uit de atlas leren hoe de mens
leeft en geleefd heeft op deze planeet en hoe hij
haar grillige vormen tot zijn woon- en werkplaats
maakt. Met Bos leert men op de schoolbanken de wereld
heel wat echter en duidelijker kennen dan met de ei-
genlijk armzalige kaarten, waarmee wij iater als toe
rist op verkenning gaan.
In het bovenstaande komt onder andere de opmerking voor dat d#ze atlas
altijd Schoolbook is gobleven en daar lijkt het inderdaad op. Het is echter
zo dat hij in veel huisgezinnen 00k na de studietijdnog geraadpleegd wordt
en dan tekort gaat Schieten, vooral in de topografie (de grootste schaal van
de toeristenlanden Duitsland en Oostenrijk is bijvoorbeeld 1s3 miljoen ter-
wijl men daarop bovendien de autosnelwegen niet kan herkennen).
We hebben bewondering voor de moed van de samenstellers om deze druk zo
rigoureus te vernieuwen. Niet alleen werden er geheel nieuwe kaarten ge-
maakt en alle thematische kaarten in kleur uitgevoerd, maar bovendien werd
alle hydrografie van zwart in blauw gowijzigd sn het merendoel der kaarten
van nieuw schrift voorzien. Dit schrift werd fotografisch voorgezet op de
Monotype Photo Lettering Machine. Daarbij kwamen uiteraard nog de actuele
correcties en "kleinigheden" zoalss wijziging van de kaders en een meer lo
gische volgorde van de kaarten.
14 - 10
