Er waren bij de coilectie geen kaarten waarop het reliöf nog door middel van schrapjes aangegeven was.
Wel zijn er vele kaarten waarop het relihf alleen door hoogtezones in verschillende kl euren staat aangege
ven. De generalisering is hierbij niet altijd aangepast aan de kaartschaal, zoals bij de kaarten van Europa
van de Finnair (1969), waar de generalisering onvoldoende is. De hoogtetinten zijn vrij donker, terwijl bo-
vendien de kleuren niet passen. De kaart van het netwerk van de Saudi Arabian Airlines, door Kümmerly
und Frey, heeft ook alleen hoogtetinten, niet volgens de hypsometrische schaal van Peucker, zoals nog veel
luchtvaartmaatschappijen dat bewust of onbewust doen (o. a. de KLM), maar meer afgeleid van de 'Schwei
zer Manier', met tinten die de atmosferische kleuren in het bergterrein imiteren. De Air Canada heeft
kaarten vervaardigd door Canadian Aero-Service te Ottawa, die de relietindruk op de kaarten verkregen
heeft door het fotograferen van reliefmodellen van plastic van het bedoelde gebied met een belichting uit het
Noordwesten.
Het is opvallend dat bij alle kaarten waarop de reliöfindruk door Schummerung verkregen is, de lichtval
steeds traditioneel uit het noorden of noordwesten komt. Alleen ten zuiden van de kreeftskeerkring kan dit
lichteffecten geven die de passagiers vanuit hun vliegtuigen kunnen herkennen. Er is geen kaart die op het
zuiden georiönteerd is, en waarbij de lichtinval dus met de werkelijkheid overeenkomt. Alleen voor kaarten
van het Zuidelijk Halfrond is de schaduwing volgens de realiteit.
De combinatle van hoogtezones en reliefschummerung is niet altijd even goed geslaagd; een voorbeeld waar
bij het wfel goed is, zijn bijv. de kaarten van de Air France (door Mohndruck, Gütersloh 1969) doordat er
geen plotselinge overgangen zijn in tint. De hoogtezones vloeien hier geleidelijk in elkaar over.
Kl eur
Kleuren zijn op verschillende manieren toegepast in de kaarten voor het luchtvaarttoerisme. Origineel zijn
de toepassingen van de N. V. Cartografisch Instituut Bootsma, Den Haag die in 1966, voor de Air Congo en
de Sabena kaarten van de Afrikaanse luchtlijnen vervaardigde, waarbij de luchtlijnen in lichtgevende verf wa
ren gedrukt waardoor ze, vooral bij siechte belichting, extra opvielen.
Men kan kleuren ook om hun associatieve werking gebruiken. De KLM had in het begin van de zestiger ja-
ren een heel kleurige, zij het meer artistieke dan objectieve kleurstelling op haar kaarten. Groenland was
hierop groen, IJsland ijsblauw, en gebergten waren rode klodders verf etc.
Naast hoogtetinten en staatkundige tinten worden kleuren wel gebruikt om er de tint van het t e r r ein
waaroverheen gevlogen wordt, mee aan te geven. Hai Shelton vervaardigde al in 1952 voor de firma Jeppe-
sen te Denver, Colorado, in opdracht van Continental Airlines, kaarten van vliegroutes, waarop hij het ter-
rein afbeeldt in de kleuren die het vanuit de lucht lijkt te hebben, en hij bereikt hiermee een bijzonder waar-
heidsgetrouw aandoende indruk. Het is ook technisch een prestatie hoe hij relief en kleur combineert. De
schaal waarop hij werkte was 1:1 750 000. Deze kaarten werden voor United Airlines later verkleind en uit-
gebreid tot kaarten van de gehele Verenigde Staten; uit de legenda van een dergelijke kaart, bijv. van die
van United Airlines uit 1962, blijkt dat men van 'Terreinkleuren' is overgestapt op de kleuren van de ver
schillende voorkomende soorten van vegetatie. Er worden door middel van kleur onderscheiden:
1) permanent sneeuw en ijs; 2) toendra-mossen en arctische dwergplanten; 3) naaldwouden; 4) gemengd
naaldwoud en loofwoud; 5) lang gras/prairie; 6) kort gras en steppe; 7) mediterrane vegetatie; 8) woestijn-
vegetatie en 9) savanne; 10) tropisch regenwoud. Bovendien zijn landbouwgewassen door afwijkende groene
kleuren aangegeven.
De Lufthansa heeft op haar door Mairs Geographischer Verlag ontworpen kaarten naast al de typen van
Jeppesen bovendien nog een speciale tint voor hooggebergte-vegetatie. Ze geeft ook een indeling in de be-
langrijkste vegetatiezones der continenten zoals die vanuit het vliegtuig waargenomen kunnen worden - "Die
22
KB 29
