Deze kaart van Halley, ongetwijfeld een van de belangrijkste die ooit gemaakt zijn, verscheen in 1701 en
bevatte een zeer heldere uiteenzetting over het gebruik van isolijnen die hij curve lines noemde (13).
Kort na zijn navigatiekaart van de Atlantische Oceaan publiceerde Halley een wereld-navigatiekaart waarin
ook isogonen aangebracht waren. Halley's eerste kaarten werden gevolgd door veelvuldige herziene uitgaven
en verscheidene andere kaarten die door middel van isolijnen verschillende aspekten in beeld brachten van
de magnetische afwijkingen in allerlei gebieden der aarde, bijv. de kaarten van Whiston over de magnetische
inklinatie (de helling van de kompasnaald ten opzichte van het horizontale vlak) van 1721; de kaarten van
Hansteen met isodynamen (lijnen van gelijke intensiteit van het aardmagnetisch veld), 1720-30; en de kaart
van Wilcke over magnetische inklinatie van 1768, belangrijk omdat hij de waarnemingspunten aangaf. Zon-
der kennis over de nauwkeurigheid van gegevens voor deze kaarten, is een waarde-oordeel erover uiter-
aard een kwestie van geloofTot ver in de negentiende eeuw zijn er talloze van zulke kaarten gemaakt waar
in magnetische verschijnselen door middel van isolijnen werden weergegeven.
Het is van wezenlijk belang dat men er zieh van bewust blijft dat voor de toenmalige kaartenmaker de iso
metrische hoogtelijnen en de magnetische isolijnen geen enkel verband met elkaar hadden. Dit is blijkbaar
een van die merkwaardige voorbeelden van langdurige en wezenlijk identieke ontwikkelingen op verschillende
gebieden die zieh zonder onderling kontakt voltrokken hebben. Voorzover ik tot nog toe heb kunnen ontdekken,
heeft niemand -kartograaf of wie dan ook- v66r ruwweg de helft van de negentiende eeuw de aandacht ge-
vestigd op de symbool-overeenkomst van hoogtelijnen en dieptelijnen enerzijds en de isolijnen voor verschil
lende magnetische verschijnselen anderzijds.
Isotermen
Mijn verhaal over de ontwikkeling van die tak van de isolijnenfamilie die we de dieptelijn-hoogtelijn zouden
kunnen noemen (vgl. fig. 1) schildert de hoogtelijn als een 'droge tak' van de hoofdstam der dieptelijnen. En
zo heb ik ook de isoterm (temperatuur-isolijn) voorgesteld als een direkte afstammeling van de isolijn voor
magnetische verschijnselen. Weliswaar zijn er in een honderdjarige geschiedenis verschillende afleidingen
van de isogonen (lijnen van gelijke afwijking van de kompasrichting) geboren, zoals de isodynamen en de iso-
klinen, maar de eerste belangrijke nieuwe ontwikkeling was de isoterm (de lijn van gelijke temperatuur) van
Alexander von Humboldt. In de verhandeling waarin hij de isoterm introdueeerde, vestigde hij in het bijzon-
der de aandacht op de overeenkomst van Halley's lijnen (de isogonen) en de 'nieuwe' isotermen (14). Von
Humboldt's grafiekachtige schematische isotermenkaart heeft een opmerkelijke betekenis in de ontwikkeling
van de temakartografie omdat hij de direkte stamvader is geweest van een groot aantal soortgelijke isome
trische lijnen. En dat zijn met name de vele in Berghaus' Physikalischer Atlas, van temperatuur-
en regen-isolijnen tot zelfs onweersfrekwentie-isolijnen.
Op dit punt in de geschiedenis ongeveer ontstaat de isopleet. In fig. 1 wordt hij geboren uit de vereniging
van isoterm en hoogtelijn, en bezegelt aldus de verbinding tussen de twee oude isolijngeslachten, die beide
een stamboom hebben die tenminste tot in de zeventiende eeuw terugreikt. Over het tijdstip van verwekking
van mensen of ideeen is gewoonlijk veel minder bekend dan over de tijd van hun geboorte. Maar in dit geval
is er weinig onzekerheid: de isopleet is verwekt in Parijs door een franse wiskundige, L6on Laianne, op
maandag 17 februari 1845.
Eksentrisiteitskrommen: de geboorte van de isopleet
Op een bijeenkomst van de Academie des sciences op bovengenoemde dag maakte L6on Laianne enige opmer-
kingen over een verhandeling van een meneer Morlet waarin sprake was van verschillende opvattingen van
het begrip bevolkingszwaartepunt en terloops ook van de uitbeelding van enkele aspekten van de afstand tus-
KB 34 q
